Братья Никаноровы на защите Родины (Ивановичи)

 

 

Февронья Павловна Дмитриева уонна Иван Петрович Никаноров (Аппай Уйбаана) дьиэ-кэргэннэрэ 1939 с. «Дүөтэ” сайылыкка түспүт хаартыскалара. Биир дьиэ кэргэнтэн 5 уол – Ньукулай, Петр, Иннокентий, Исак, Прокопий Никаноровтар сэриигэ ыҥырыллан барбыттар. Кинилэртэн Петр, Иннокентий, Николай сэрии толоонуттан эргиллибэтэхтэр.

 

 

 

 

 

 

Улахан уол  Никаноров Николай Иванович 1893 с. Мэҥэ-Ханалас оройуонун 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбутэ.  1943 с сэриигэ  ыҥырыллан баран кыргыһыы хонуутугар охтубут. 1939                          сыллаахха ыhыахха кэлэ сылдьан түспүт хаартыската.

 

 

 

 

 

 

Иккис уол Никаноров Петр Иванович.  1895с Мэҥэ-Ханалас оройуонун  2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүтэ.  Петр үөрэҕэ суох. Кыайан кэргэннэммэтэх. Холкуостаах. Үлэҕэ ситиһиитин иһин ударник онтон стахановец буолбут. 1933 с тыа хаһаайыстыбатын артыалыгар киирбит. “Чараҥ” холкуоска үлэлии сылдьан бэс ыйыгар 1943 с сэриигэ барбыт. Ханна сэриилэспитэ биллибэт. 1943 сыллаахха сураҕа суох суппут. Кэлин Никанорова Марина Антоновна Болгария5а сылдьан “Братскай могилаҕа” кини аатын көрбүт.

 

 

 

Үhүс уол Никаноров Иннокентий Иванович.  1900  сыллаахха Мэҥэ-Хаҥалас оройуонун 2-с  Наахара нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Бииргэ төрөөбүт  тохсуолар.  Петр, Исаак, Прокопий, Николай, Иннокентий, Фекла, Матрена, Мария,  Варвара. Иннокентий Николай диэн уоллааҕa, 1956 с Чурапчыга сүөһү үүрүүтүгэр баран иһэн ис ыарыытыттан өлбүт. Иннокентий Иванович ликбезка үѳрэммит. 1941 с сэриигэ ыҥырыллан барбыт. 1943 сыл сэтинньи 8 күнүгэр  кыргыһа сылдьан өлбүт. Биллэриитэ 1943 сыл сэтинньи 8 күнүгэр Гаврики диэн дэриэбинэҕэ Витебскай уобаласка көмүллүбүтүн туһунан кэлбит.

 

 

 

 

Төрдүс уол Никаноров Исак Иванович. 1901 сыллаахха төрөөбүт. Оскуолаҕа кыайан  үөрэммэтэх. Кыра оҕо эрдэҕиттэн холкуоска  үлэлээбит. 1937 сылтан -  председатель. 1943 сыллаахха - сэриигэ  ыҥырыллыбыт. 1944 сылга хараҕынан  сыыйыллан төннөн кэлбит. 1945-46 сс холкуоска председателлээбит онтон биригэдьииринэн, звеноводунан үлэлээбит. 1975 сылтан үлэттэн  уурайбыт. Кини оҕолоруттан элбэх сиэн төрөөбүтэ, билигин Наахараҕа  олороллор. Исак 1982 сыл алтынньы 16  күнүгэр 81 сааһыгар өлбүт.

 

 

 

 

 

Бэһис уол Никаноров Прокопий Иванович.  1913 с ыам ыйын 12 кунугэр төрөөбүтэ. Үөрэҕэ суох. Армияҕа 1943 с бэс ыйын 1 күнүгэр ыҥырыллыбыт. Забайкальскай уобаласка стрелковай полкаҕа сылдьыбыт. 1946 с дьиэтигэр төннөн кэлбит. Кэргэннээх, о5ото суох. Кэлин холкуоска араас улэлэргэ сылдьан коммунистическай улэ ударнига буолбут. Олохтоох сэбиэккэ депутатынан талыллыбыт. Байкалов совхозка тимир ууһунан улэлээбит. Элбэх наҕараадалардаах.

Никаноровтар ийэлэрэ Дмитриева Февронья Павловна – Хобороос 1866 сыллаахха төрөөбүт. Кини 5 уол, 4 кыыс оҕоломмут. Төрүттэригэр удаҕаттар баар буоланнар, кини эмиэ дьону эмтииргэ айылҕаттан айдарыылаах мэнэрик эбит. Ону таһынан үчүгэй куоластаах, ырыаһыт эбитэ үһү. Февронья 60 сааһыгар хараҕа суох буолбут. Ол да буоллар дьону эмтиирин тохтоппотох. Хобороос 1962 сыллаахха 96 сааһыгар өлбүт.

Аҕалара Никаноров Иван Петрович (Аппай Уйбаана) 1850 сыллаахха төрөөбүт, дьаамсыгынан сылдьыбыта. Чугас эргин аатырбыт тимир ууһа эбит. Ону кини төрүттэриттэн удьуордаабыт. Туттар тэрил арааһын сааны, быһаҕы, сүгэни, доруоп сааны кытта кутан оҥороро үһү. Кинини уолаттара Прокопий, Исак солбуйбуттара. 1943 сыллаахха ыалдьан өлбүт.

Братья Григорьевы на защите Родины

1. Григорьев Афанасий Давыдович. Григорьевтар дьиэ кэргэттэрин маҥнайгы уоллара 1901 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүтэ. 1933 сылга диэри Аммаҕа үлэлээбитэ, онтон дойдутугар төннөн кэлэн Наахара «Чараҥ» колхоһугар чилиэнинэн киирбитэ. 1940 сылтан биригэдьиирдээбитэ. 1943 сыллаахха ыам ыйын 12 күнүгэр сэриигэ ыҥырыллан Бурят-Монголия истиэптэригэр Забайкальскай байыаннай уокурук 20-с кондепо састаабыгар киирэн сэрии аттарын баайыыга сылдьыбыта. 1945 сыллаахха сэрииттэн кэлэн баран өр сылларга биригэдьииринэн, оробуочайынан эҥкилэ суох үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ.                                                                    Германияны Кыайыы иһин мэтээлинэн, Саха АССР Бастыҥ бостууга диэн бочуоттаах аат иҥэриллэн, Саха АССР Верховнай Советын бочуотунай грамотатынан наҕараадаламмыта, Коммунистическай үлэ ударнига, Наахара нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо. Уһун үйэлэнэн баран 92 сааһыгар 1993 сыллаахха өлбүтэ.  Кэргэнэ Хобороостуун үс о5ону төрөтөн, 9 сиэннээх. Билигин 12 хос сиэнэ, 2 хос хос сиэнэ кини олоҕун салҕыыллар.

2. Григорьев Семен Давыдович. Григорьевтар дьиэ кэргэттэрин иккис уоллара, 1907 сыллаахха төрөөбүтэ. Колхозка үлэлии сылдьан,  1944 сыллаахха сэриигэ ыҥырыллыбыта. Кини сэрии тиһэх сылларыгар ыҥырыллан, Варшава куораты босхолоспута, Берлиҥҥэ тиийэ сэриилэспитэ. Дойдутугар Кыайыы үктэллээх 1946 сыллаахха төннөн кэлбитэ.                                       На5араадалара: Варшава куораты босхолооһун, Берлин куораты ылыы, Германияны Кыайыы иһин мэтээллэр. 56 сааһыгар 1963 сыллаахха өлбүтэ. Икки уол, биир кыыс оҕолоох, 11 хос сиэннээх, билиңңи туругунан 9 хос хос сиэннээх.

3. Григорьев Василий Давыдович. Григорьевтар дьиэ кэргэттэрин үһүс уоллара, 1914 сыллаах төрүөх. 1943 сыллаахха сэриигэ ыҥырыллыбыта, эһиилигэр дьонугар өлбүтүн туһунан сурах кэлбитэ. Көмүс уңуоҕа ханна көмүллүбүтэ биллибэт.

4. Григорьев Дмитрий Давыдович. Григорьевтар дьиэ кэргэттэрин кыра уоллара, 1915 сыллаах төрүөх, сэриигэ 1944 сыллаахха ыҥырыллан, Арҕаа фроҥҥа Берлиҥҥэ тиийэ сэриилэспитэ. Өр сылларга Чүүйэҕэ олохсуйан олорбута, чугас эргин тупсаҕай туттуулаах мас ууһунан биллибитэ. Кэргэнэ Аграфена ыал соҕотох оҕото буоларынан, кэргэнин араспаанньатынан Кузьмин буолбута. Германияны кыайыы иһин мэтээлинэн наҕараадаламмыта. 63 сааһыгар 1978 сыллаахха өлбүтэ. 4 оҕолоох, 3 сиэннээх, 2 хос сиэннээх.

Григорьевтар ийэлэрэ  Захарова-Григорьева  Варвара Александровна. Түѳрт ини-бии буойуттар ийэлэрэ Варвара Чыамайыкыга олохтоох Өлѳксѳѳн уус кыыhа.  Өлѳксѳѳн биэс уола, үс кыыhа бары уустар. Варвара Григорьев Давид Иннокентьевичка кэргэн тахсан элбэх оҕоломмута. 1935 сыллаахха Амматтан Наахараҕа «Новай» дэриэбинэҕэ кѳhѳн кэлбиттэрэ. Сэрии ыар кэмнэригэр Варвара эр дьону солбуйан от-мас тиэйиитигэр, сүѳhү кѳрүүтүгэр үлэлээбитэ.

Аҕалара Григорьев Давид Иннокентьевич.

Братья Исаковы на защите Родины

1.Исаков Илларион Васильевич-II. 1904 с Мэҥэ-Хаҥалас оройуонун Наахара нэhилиэгэр тѳрѳѳбүт. Үѳрэҕэ суох. 1937 с «Алаас» холкуоска араас үлэлэргэ сылдьыбыт. Кэлин түүлээхситинэн үлэлээбит. 1943 с армияҕа ыҥырыллыбыт.1944 с бэс ыйын 14 күнүгэр ыалдьан ѳлбүт. Уҥуоҕа Бурятияҕа  Кяхта дэриэбинэҕэ кѳмүллэн сытар. Илларион 4 оҕоломмут- үс кыыс биир уол. Улахан кыыс Ирина Хатаска, Мотрена уонна Евдокия Анаабырга олороллор. Уола Петр Наахараҕа олорбута, алта оҕоломмута. Ахтыыны быраата Исаков Василий Васильевич биэрбит, 1975 сыл олунньуга.

2.Исаков Николай Васильевич. 1909 с тѳрѳѳбүт. Үѳрэҕэ суох эрээри ааҕар, суруйар эбит. Кэргэннэнэн Анна диэн кыыстаммыт. Анна Николаевна Аммаҕа норсудка секретэрдээбит. 1928 с Амма Болугуругар аҕатынаан убайа Илларионнуун кѳhѳн тахсыбыттар. 1936 сыллаахха тѳннѳн киирэн «Молотов» холкуоска чилиэнинэн киирбит. 1937-38 сс Бубякин Иван Федоровичтыын түүлээхситинэн сылдьыбыт. 1942 сыл бэс ыйын 12 күнүгэр сэриигэ ыҥырыллыбыт. Калининскай уобалас Семенова дэриэбинэтигэр 06100 байыаннай чааска сылдьыбыт. 1944 с олунньу 8 күнүгэр ѳлбүтүн туhунан биллэрии кэлбит. Ахтыыны быраата Исаков Василий Васильевич биэрбит, 1975 сыл олунньуга

3.Исаков Василий Васильевич. 1910 с тѳрѳѳбүт. 1941 с атырдьах ыйыгар армияҕа ыҥырыллыбыт. Ленинградскай фроҥҥа стрелковай пехотаҕа сылдьыбыт. 1942 сыл илиитигэр бааhыран дойдутугар тѳннѳн кэлбит. Холхуоска араас үлэлэргэ сылдьан баран 1944 сыллаахха иккистээн сэриигэ барбыт. Бастакы Белорусскай фроҥҥа гвардейскай чааска сылдьыбыт. Польшаттан саҕалаан Германияҕа тиийэ сэриилэспит. Кимэн киириигэ улаханнык бааhыран госпиталга сытан баран 1946 сыллаахха дойдутугар кэлбит. Сэрииттэн эргиллэн баран холхуоска биригэдьииринэн, кыладыапсыгынан онтон кэлин тутууга улэлээбит. Ииппит уоллаах, элбэх сиэннээх, хос сиэннээх.

Бырааттыы Исаковтар ийэлэрэ Исакова Анна Иннокентьевна 1871 с тѳрѳѳбүт. 8 оҕолоох: 5 уол, 3 кыыс. 3 уола сэриигэ барбытыттан 2 уол сэрии толоонугар хаалбыт, биир уол эргиллэн кэлбит.

Аҕалара Исаков Василий. 

Братья Никаноровы на защите Родины (Антоновичи)

НИКАНОРОВ ДМИТРИЙ АНТОНОВИЧ

(1920-1999 сс.)

Мин 1943 сыл ыам ыйын 27 күнүгэр ыҥырыллан, сатыы биир тэлиэгэ акка ботуоҥкабытын тиэйэн, Майаҕа барбыппыт. Майаҕа түүннэри айаннаан сарсыарда тиийбиппит. Майаттан 850-ча киһи буолан, бэс ыйын 3 күнүгэр сатыы Алын-Бэстээххэ барбыппыт уонна күн тахсыыта тиийбиппит.

Бэс ыйын 5 күнүгэр сарсыарда 5 чааска “Комминтерн” борохуотунан Армияҕа айаннаабыппыт уонна бэс ыйын эргэтигэр Бурятияҕа 20-с кондепоҕа түбэспиппит. Биһиги чааспыт Монголияттан дьиикэй аттары ылан көрөр этэ. Биһигиттэн армияҕа сэриилэһэ барааччылар аттарын ылан бараллара. Маҥнай чааспытыгар тиийбиппитигэр 6 нууччалаах этибит, оттон атыттара бары сахалар этилэр. Мин бастаан тиийээт да дивизия командирыгар, онтон кэнники чаас парторугар адьютаннаабытым. Немецтэри кыайыы кэнниттэн Соҕуруу Сахалиҥҥа тиийэ сылдьыбытым. Онтон атырдьах ыйыгар сааспынан демобилизацияланан дойдубар кэлбитим.

 

       Наҕараадаларым: “Германияны кыайыы иһин”, “Японияны кыайыы иһин”, “20,25,30 сыл Кыайыы иһин”, “ВС СССР 50 сылынан” мэтээллэр. Мэҥэ-Хаҥалас улууһун Бочуотун кинигэтигэр киирбитим.

НИКАНОРОВ ЕГОР АНТОНОВИЧ

(1926-2013 сс.)

          Мин 1926 сыллаахха алтынньы ыйга Мэҥэ-Хаҥалас оройуонун 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүтүм. 1940 сыллаахха 7 кылааһы, Дьокуускайдааҕы педучилищены бүтэрбитим. Салгыы Дьокуускайдааҕы педагогическай институкка үөрэнэ сылдьан 1944 сыл кулун тутарыгар Советскай Армияҕа ыҥырыллыбытым.

          Армияҕа ыҥырыллыбыт 60 киһи үс “Студебеккерынан” Невергэ тиийбиппит. Онтон поеһынан айаннаан Даурия станцияҕа турар 210-с стрелковай дивизия састаабыгар түбэспиппит.

         Иван Мохначевскайдыын мин 649-с стрелковай полк автоматчиктарын 2-с ротатыгар түбэспиппит. Сайын ый устата доттары, дзоттары туппуппут, траншея хаспыппыт.      Байыаннай дьыалаҕа үөрэнии кытаанах этэ. Сэттэ көлөһүммүт сиспит оройунан сүүрбүтэ. Сир таастааҕа, кытаанаҕа, оттон бирикээс  оннооҕор күүстээҕэ. Өлүөҥ да буоллар күннээҕи нуормаҕын толоруохтааҕыҥ.

         Биһиги иннибитинэ ыҥырыллыбыттар өссө ити ыарахаттарга эбии дьоппуоннар ытыалыылларын кэпсииллэрэ. Биһиги тиийбиппит кэннэ ол тохтообута, арааһа немецтэр хотторуулара, чугуйуулара онно төрүөт буолбутугар сөп. Ол эрээри тактическай үөрэтиилэр тохтооботохторо, мэлдьи окуопа хаһан тахсарбыт. 1944 сыл алтынньытыгар ыытыллыбыт 10 хонуктаах армейскай маневрдары олох умнубаппын. Онно самолеттар уонна танкалар кыттыбыттара, оттон биһиги 100 км. баран Зерге-Зерге күөлгэ тиийбиппит. Үөрэнэ сырыттахпытына биир харыстаах хаар түспүтэ. Күнүһүн атахпыт, таҥаспыт ибили сытыйан баран түүнүн аны хам тоҥоро. Үөрэх кэнниттэн казармабытыгар диэри сатыы төннүбүппүт. Биир суукка иһинэн биирдэ сынньанан ылыылаах.

        Күн аайы кэриэтэ ытыыга бэлэмнэнэрбит. Хамсаабат, хамсыыр уонна эмискэ көстөн           кэлэр мишеннэри (сыал) араас балаһыанньаттан (сытан, тобуктаан олорон, туран, сүүрэн эбэтэр хааман иһэн), чугастан, ыраахтан ытарбыт. ППШ автомат кылгас уочаратынан 100 м. эбэтэр оннооҕор ыраахтан 8 ботуруонунан үс сыалы барытын табан “5” сыананы ыларым. Биһигини итини таһынан илиинэн охсуһууга үөрэтэллэрэ, политүөрэх ыыталлара. Арҕаа биһиги чаастарбыт ситиһиилэрэ биһигини кынаттыыра, сир үрдүгэр фашизм эстэригэр турунуубут, бэлэммит сиппитэ.

        Кыайыы кэнниттэн паекпутун биллэрдик эппиттэрэ. Маньчжурияҕа турар Квантунскай армияҕа охсуу оҥорорго бэлэмнэнии барара биллэрэ. Биир күн биһигини толору бойобуой хааччыллыылаах вагоннарга симмиттэрэ уонна Сретенскэй таһыгар илдьэн сүөкээбиттэрэ. Кылгас кэмҥэ Нерчинскэй анныгар лааҕырга олорон тыа хаһаайыстыбатын үлэтигэр кыттыбыппыт. Онтон Александро-Заводскайынан соҕуруу 300 км. сытар Маньчжурия кыраныыссатыгар, Аргунь өрүскэ барбыппыт.

       Японияны кытта сэрии итинник саҕаламмыта. 1945 сыл атырдьах ыйын 8 күнүттэн балаҕан ыйын 3 күнүгэр диэри барбыт сэрии олус хабыра уонна тыҥааһыннааҕа. Биһиги Хайлар туһаайыытын туппуппут, тоҕо диэтэххэ онно Квантунскай армия базаланан сытара, итиэннэ дьоппуоннар сир анныгар бөҕөргөммүт оройуоннара баара. Онтон кинилэр мэлдьи биһиги чаастарбытыгар саба түһэллэрэ. Сүрүннээн түүнүн. Ол иһин хараҥарда да төгүрүччү кэтэнэрбит-мананарбыт. Ол үрдүнэн дьоппуоннар биһиги чаастарбытын сүпсүгүрдэллэрэ.

       Биирдэ санитарнай батальон бааһырбыт сүүһүнэн саллааттарын уонна офицердарын билиэн ылбыттара. Түүн утуйа сыттаххына тревоганан туруорууларын, прожектор уотунан сырдатан дьоппуон сэриилэрин диверсионнай бөлөхтөрүн төттөрү охсорбутун ааҕа сатаан баран буккулларбыт. Сороҕор уута суох истиэптэр холуодьастарын сүһүрдэн кэбиһэн сууккаҕа 60 км., онтон да ордук сири барарга тиийэрбит. Биир хааппыла уута суох.

       Хайа бөҕөргөммүт оройуона 10-тан тахса хонук бэриммэтэҕэ. Биһиги дивизиябытыттан саамай улахан сүтүгү, састаабын үс гыммыт биирин, 644-с полк көрсүбүтэ. Хайлар уһун кэмнээх буомбалааһын, ону кытта биир кэмнээх артиллерийскай уонна минометнай бэлэмнэнии эрэ кэнниттэн бэринэргэ күһэллибитэ. Ол буомбалааһынтан, аатырбыт “Катюшалар” үлэлэрин кэнниттэн бөҕөргөммүт  оройуон баар сопкалара умайбыттара, хара хоруо буолтара. Уоту аһар туочукалар, киирэр-тахсар сирдэр, холлорооннор, салгын ылар дьөлөҕөстөр бука бары үлтүрүтүллүбүттэрэ. Туох да бүтүн хаалбатаҕа.

         Хайлар куорат дьиэлэрин үрдүгэр снайпердар хаалбыттара, биһигини бултаспыттара да, уһаабатахтара. Инньэ гынан биһиги Хайларга киирбиппит, Аргунтан 250 км. ааһа баран. Ууту, уоту ортотунан ааһан син буспуппут-хаппыппыт. Көлөһүн быһа сиэн гимнастеркабыт, бүрүүкэбит илдьи барбыта, бачыыҥкаларбыт тилэхтэрэ тааска хаамыыттан элэйбиттэрэ.Ол иһин сорохтор дьоппуон саллааттарын таҥастарын кэтэргэ күһэллибиттэрэ.

         Утарсааччыларбыт соҕуруулуу-арҕаа, Хинган хайаларын диэки чугуйбуттара. Ону батыһан биһиги Маньчжурия уута суох кураайы истиэптэринэн, Хинган хайаларын уҥуордаан Бухяду тимир суол станциятыгар тиийбиппит. Онно дьоппуон сэриитин элбэх бөлөҕө    төгүрүктээһиҥҥэ түбэспитэ. Дьоппуоннар төгүрүктээһинтэн төлө көтөн тахса сатааһыннара сатамматаҕа. Күүстээх артиллерийскай, минометнай охсуу уонна буомбалааһын  кэнниттэн тыыннаах ордубуттар билиэн бэриммиттэрэ.

          Биһиги Аргунь өрүстэн Бухяду станцияҕа диэри 600 км. икки нэдиэлэни кыайбат кэм иһинэн ааспыппыт. Ааспыппыт өстөөх күүстээх уотун аннынан. Хинган хайаларын анныгар биһиги ойоҕоспутугар испит дозорбут тимир суол линиятын ыһа сылдьар дьоппуоннарга  кэтиллэ биэрбитэ. Ону эргийэн ылбыппыт уонна ытыалаан барбыппыт. Тыыннаах ордубуттар бэриммиттэрэ. Хас биирдии итинник хапсыһыы элбэх хаан тохтуулаах барааччы, тоҕо диэтэххэ самурайдар аҕыйахтарын да иһин кырыктаахтык утарсааччылар.

           Хинган хайаларыгар тиийбиппитигэр үс түүннээх күн тохтоон көрбөккө, ардах түспүтэ. Биһиги курдары сытыйбыппыт, бачыыҥкаларбыт киртэн, бадараантан биирдии бууттаммыттара. Сытан эрэ ытыалаһар окуопа түүн устата уунан туолара. Онно биһиги өлбүт киһилии утуйан турарбыт. Ол курдук сылаалаах сырыыга сылдьыбыппыт.

           Дьоппуоннар кэтэхтэригэр (тыылларыгар) Кытай народнай армията сэриилэһэрэ. Хайлар оройуонугар, Хинган хайаларын анныгар Квантунскай армия үлтү охсуллан Маньчжурияҕа дьоппуон сэриилэрин арҕаһа тостубута. Дьоппуон сэриилэрэ бөдөҥ куораттарга эрэ гарнизон быһыытынан хаалбыттара. Олору кытта киирсии саҕаламмыта. Биһиги Харбин, Цицикар куораттары босхолообуппут Чан-Чунь куоракка киирбиппит кэннэ, 1945 сыл балаҕан ыйын 3 күнүгэр Япония хотторбутун туһунан дуогабарга илии баттаабыта.

 

                                                                              Е.А. Никаноров

 

“Саха сирэ” хаһыат, 26.05.2005 с.

А5алара – Никаноров Антон Егорович

Ийэлэрэ – Дмитрий Антонович ийэтэ – Мария Гаврильева

 

                  Егор Антонович ийэтэ – Вера Тарабукина.

Братья Никаноровы на защите Родины (Никитичи)

НИКАНОРОВ  ИВАН  НИКИТИЧ

 

(Сырааннаах)

 

 

              1899 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт. 1942 с. от ыйын 23 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт. 1942 с. сэриигэ сура5а суох сүппүт. Бастакы кэргэнэ Лебедева Евдокия, уола – Никаноров Иннокентий Иванович. Иккис кэргэнэ Устинова А.М.

НИКАНОРОВ  НИКОЛАЙ  НИКИТИЧ

 

                  1902 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт, “Пятилетка” колхуос бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлэ. Армия5а 1944 сыллаахха ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт. 78-с стрелковай дивизия, 453-с Богдан Хмельницкай ордена орденнаах стрелковай полка5а сулууспалаабыт. 1945 с. муус устар 18 күнүгэр күнүгэр сэриигэ өлбүт. Австрия5а Фюрстенфельд куоракка таҥара дьиэтин таһыгар көмүллүбүт. Кэргэнэ – Никанорова Мотрена Петровна, уола – Никаноров Антон Николаевич.

                  1902 сыллаахха дьадаҥы кэргэҥҥэ төрөөбүтэ. 9 бииргэ төрөөбүттэр бары өлбүттэр. Колхоз председателинэн үлэлии сылдьыбыта. Оскуола5а үөрэммэтэ5э. Үчүгэй үлэһит этэ.

                  Фроҥҥа 1944 сыллаахха атырдьах ыйын 24 күнүгэр киирдим диэн сурук кэлбитэ. 1945 сыллаахха муус устар 18 күнүгэр өлбүтэ. Австрия5а Вена куорат таһыгар сэриигэ кинини кытта сылдьыспыт биир да киһи суох.

А5алара – Никаноров Никита

 

Ийэлэрэ – Елизавета (Илиисэ).

Братья Никифоровы на защите Родины (Иннокентьевичи)

НИКИФОРОВ ЕГОР ИННОКЕНТЬЕВИЧ

(1900-1959 сс.)

 

 

    1900 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт. Дьокуускай куоракка ыҥырыллыбыт. Үлэ фрона – Булуҥ. “Германияны кыайыы иһин”, “Аҕа дойду Улуу сэриитин сылларыгар килбиэннээх үлэтин иһин” мэтээллэрдээх.

НИКИФОРОВ  ДАВЫД  ИННОКЕНТЬЕВИЧ

 

                   1905 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт. Колхуос бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбит. 1942 сыллаахха от ыйы 27 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт, п/п 1508, чааһа 19, 158-с стрелковай дивизия. 1942 сыллаахха сэтинньи 26 күнүгэр Калининскай уобалас Молодотудскай оройуонугар, Зайцево дэриэбинэ таһыгар сэриигэ өлбүт. Калининскай уобалас Ржевскай оройуонугар Трубино дэриэбинэ5э көмүллүбүт. Уола – Никифоров Василий Давыдович.

 

                                                                          Ахтыы

 

                  А5ам 1905 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр дьадаҥы ыалтан иккис о5онон “Бүөр” диэн сир ар5аа баһыгар төрөөбүтэ. А5ам колхуоһу тэрийсибитэ. Онтон биригэдьииринэн, колхуос бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбитэ.

                 Мин а5ам сэриигэ барарыгар 10-мун туолан эрэр орой-мэник уол этим. Кини 1942 сыллаахха сэриигэ барбыта. Ол сайын биһиги “Көрдүгэн” диэн сайылыкка элбэх ыал буолан сайылаан, үчүгэй ба5айытык олордохпутуна, сэрии буолан дьоллоох олохпут сордоох олоххо кубулуйбута.

           Сэриигэ барар дьону Майа5а оскуола олбуоругар  муспуттара (билигин баар биир этээстээх оскуола киэҥ да киэҥ олбуордаах этэ). Биһиги олбуор таһыгар туран а5абын кытта ытаһа-ытаһа кэпсэтэрбит. Онтон дьэ стройдатан баран Алын-Бэстээххэ сатыы хаамтаран илдьэ барбыттара. Биһиги ийэбинээн а5ам эдьиийигэр Ааныскалаахха тахсан хонон баран сатыы дьиэбитигэр кэлбиппит.

                 А5ам колхуоска үлэлиир эрдэ5инэ салайар үлэ5э сылдьыбыта. Уопсай дьыала5а олус бэриниилээх быһыылаах этэ. Колхоз үлэтигэр түүннэри-күннэри сылдьара.

 

                                    Уола Никифоров Василий Давыдович, 24.01.75 сыл.

 

«А5ам уҥуо5ар сырыттым”

Мин быйыл саас кэргэмминээн сынньана таарыйа а5ам, Давид Иннокентьевич Никифоров, сэриигэ өлбүт сиригэр тиийэ сырыттым. Онно кыайыы күнүн бырааһынньыгар түбэстибит.

Бырааһынньыкка сэрии кыттыылаахтара уонна сэриигэ өлбүт буойуннар оҕолоро, сиэннэрэ кэлбиттэр. Онон киһи элбэх этэ. Бырааьынньыгы бары көмөлөөн тэрийэллэр эбит: оскуола салалтата, учууталлар, сельсовет, военкомат, совхоз салалтата. Биһиги ыҥырыылаах этибит, онон да буолуо, олус үчүгэйдик, этэргэ дылы, ытыс үрдүгэр сырыттыбыт.

Аҕам Калинискай  уобаласка Оленинскай оройуоҥҥа Зайцево диэн дэриэбинэҕэ өлбүтүн билэр этим. Быйыл онтон көһөрөн “Курнино” диэн сиргэ аҕалбыттар уонна манна саҥа Братскай могила оҥорбуттар. Ол аһыллыытын церемониятыгар сырыттыбыт.

Бырааһынньык  олус үчүгэй тэрээһиннээхтик барда. Биһигини оройуон  киинигэр гостиницаҕа түһэрбиттэрэ. Онтон  транспорынан тастылар. Кэлбит дьону барыларын 20 Братскай могилаҕа тарҕатан баран, тэрилтэлэр, совхозтар автобустарынан, грузовой автомассыыналарынан тиэйдилэр. Уопсайынан Оленинскай оройуоҥҥа 10-тан тахса тыһыынча киһи сэриигэ өлбүт. Олору  барыларын 20 Братскай могилаҕа  көмпүттэр. Мин аҕам көмүллэ сытар сиригэр Наахара  нэһилиэгин дьоно Платонов Дмитрий Петрович (“Хаптаҕас Миитэрэһэ”), Прокопьев Фома Николаевич (“Куома”) уонна Тыыллыма нэһилиэгин киһитэ Степанов Дмитрий Степанович (Иван Дмитриевич Степанов диэн Наахараҕа, Ломтукаҕа оскуолаҕа директордаабыт киһи аҕата) көмүллэ сыталлар эбит. Барыта 1113 киһи биир ииҥҥэ сыталлар.

Оройуон киинигэр баар Братскай могилаҕа 20 киһи көмүллүбүт. Ол иһигэр генерал-майор  Горбачев Иван Сергеевич уонна хас да туспа  көмүллэ сытар кэргэннии партизаннар уонна убайдыы-балыстыылар бааллар. Бу оройуоҥҥа сэрии буолбутун санатар элбэх: дзоттра, доттар, умайбыт дэриэбинэлэр, снаряд, буомба түспүт сирдэрэ, траншеялар уо.д а.

Мин оройуон военкоматыгар сылдьан Братскай могилаларга көмүллэ сытар дьон испииһэктэрин бэрийэн, сахалыы араспаанньалаах, ааттаах дьону блокноппар бэлиэтэнэн кэллим, барыта 200-кэ киһи. Олору барытын хаһыакка  таһаарар биллэн турар, кыаллыбата буолуо. Ол иһин ким сэриигэ өлбүттээх дьон кэлэн эбэтэр суругунан билсиэхтэрин сөп. Баҕар сэриигэ  өлбүт аймахтара көмүллэ сытар сирдэрин булуохтарын сөп.

 

В.Никифоров

НИКИФОРОВ ПЕТР ИННОКЕНТЬЕВИЧ

(1912-1976 сс.)

Никифоров Петр Иннокентьевич 1912 сыллаахха ахсынньы 3 күнүгэр Мэҥэ-Хаҥалас оройуонугар иккис Наахара нэһилиэгэр дьадаҥы бааһынай кэргэнигэр төрөөбүтэ. Кыра эрдэҕиттэн билиигэ олус тардыһыылааҕа. Оскуоланы ситиһиилээхтик бүтэрэн баран, 1937 сыллаахха Ленинградтааҕы педогогическай институкка киирэр. Бастакы курсу ситһиилээхтик бүтэрэн баран “Начальнай кылаас учуутала” идэни ылар. Ити кэмҥэ Финскэй сэрии буола турара. Петр Иннокентьевыһы ахсынньы 6 күнүгэр 1938 сыллаахха Ленинградтааҕы военнай комиссариатынан 192-с Тульскай стрелковай полкаҕа ыыталлар. Онтон ахсынньы ыйтан 1939 сыллаахха запаска таһаараллар. Үөрэҕин салҕаары Казахстаҥҥа государственнай педагогическай институкка  историческай факультекка киирэр. Үөрэнэ сылдьан Алма-Ата военнай комиссариатынан ыҥырыллан 1940 сыллаахха ахсынньы ыйга 317-с Актюбинскай горно-стрелковай полкатыгар взвод хамандыырын солбуйааччытынан ыҥырыллар. Итиннэ старшай сержант званията бэриллэр. Аҕа дойду сэриитин бастакы ыарахан күннэригэр бастакынан кыттар. 1942с. олунньутугар ыараханнык бааһыран дойдутугар утаарыллар. Сэрии үһүс степеннээх инвалида. «Слава” орден кавалера, хас да мэтээллээх. Дойдутугар кэлиэҕиттэн учууталынан пенсияҕа барыар диэри үлэлиир. Педагогическай үлэ ветерана.

А5алара – Никифоров Иннокентий

 

Ийэлэрэ – 

Братья Никифоровы на защите Родины (Григорьевичи)

НИКИФОРОВ  ГРИГОРИЙ  ГРИГОРЬЕВИЧ

 

                     1903 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Армия5а 1942 сыллаахха ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт. 1943 сыллаахха бэс ыйыгар сэриигэ өлбүт. Көмүллүбүт сирэ биллибэт. Сиэнэ – Афанасьева Анна Николаевна.

 

                   2-с Наахара5а төрөөбүтэ. Бэйэтэ сылдьан эрэн аа5арга, суруйарга үөрэммитэ. Нууччалыы үчүгэйдик билэрэ. “Айым” диэн бириискэ5э баран онно продавеһынан  үлэлээбит. Ол үлэлии сылдьан кэргэн ылбыт.

 

                   1941 сыллаахха Дьокуускай куорат Хатаһыгар үлэлии сылдьан сэриигэ барбыт. Ар5ааҥы фроҥҥа сэриилэһэ сылдьан өлбүтүн туһунан биллэрии кэлбитэ.

НИКИФОРОВ  НИКОЛАЙ  ГРИГОРЬЕВИЧ

 

   (Тэптиргэ)

 

        1898 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт. 1942 сыллаахха от ыйын 23 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт, рядовой, 35-с стрелковай дивизия, 102-с гвардейскай стрелковай полкатыгар сулууспалаабыт. 1943 сыллаахха  атырдьах ыйын 26 күнүгэр сэриигэ өлбүт. Украинскай ССР, Харьковскай уобалас Изюминскай оройуонугар Б-Еремеевка дэриэбинэҕэ арҕаа өттүгэр 160,6 үрдэлгэ көмүллүбүт.

 

А5алара – Никифоров Григорий

 

Ийэлэрэ - ?

Братья Пивоваровы на защите Родины

ИВОВАРОВ НИКОЛАЙ АЛАМПАДОРОВИЧ

(1923-1991 сс.)

Родился в 1923 году в Нахаринском наслеге. Призван в 1943 году, демобилизован в 1945 году. Воевал в Западном и Восточном фронтах.

 

Награды: Медаль  “За Победу над Германией”, “Орден ВОВ 2 степени”.

ПИВОВАРОВ ПЕТР АЛАМПАДОРОВИЧ

(1926-1993 сс.)

Воевал и служил в 1944-1950 гг.в Забайкальском военном округе, в 386-м  стрелковом полку, Хайлар – Хинган-Чан-чунь, стрелок. Награды:”Орден Отечественной войны 2 степени”, медали “За боевые заслуги”, “За победу над Германией”, “За победу над Японией”.

Мин 1925 сыллаахха 2-с Наахара сиригэр төрөөбүтүм. Армияҕа бэс ыйын 11 күнүгэр 1944 сыллаахха ыҥырыллыбытым.

Японияҕа буолбут сэриигэ активнайдык кыттыбытым. Биһигини атырдьах ыйыгар сарсыарда 4 чааска эмискэ туруоран кыраныысса таһыгар аҕалбыттара, станцияҕа хоммуппут. 9 чыыһылаҕа сарсыарда 5 чааска ыраах тэбэр артиллериянан ытыалаабыттара. Биһиэннэрэ дьоппуоннар доттарын ытыалаабыттара, онтон сотору буолаат биһиги дьоппуоннар кыраныыссаларын эрдэ миналартан ыраастаммыт сиринэн, биирдии субуруһан туораабыппыт. Дьоппуоннар доттан пулеметунан ытыалаабыттара. Ыраах сытар дьон табыллыбатахтара, онтон артиллерияттан ытыалаан доттар айахтарыгар түһэртэлээбиттэрэ. Онно дьоппуоннар куоппут этилэр. Ол күн Чеклонар куораты ылбыппыт, кыраныысса таһыгар сытар кыра куораты.

Онно миигин ПТР первэй номерын быыһаатыҥ диэннэр “Бойобуой үтүөлэрин иһин” мэтээлинэн наҕараадалаабыттара.

Онон 4 хонон баран Хайлар диэн куоракка кэлбиппит. Биһиэннэрэ күнүс эбиэт саҕана Хайлар хайаларын “Катюшанан” ытыалаан, көрүөх бэтэрээ өттүгэр уоттаан кэбиспиттэрэ. Онон Хайлары сэриитэ суох ылан ааспыппыт. Ол күн Хинган диэн хайалары дабайбыппыт. Массыынаны, артиллерияны илиибитинэн анньыбыппыт. Мин сэриини Чан-чунь куоракка кэлэн тумуктэспитим. Онно байыаннай арсеналы харабыллаабыппыт. Олус улахан этэ. Онон Союзка эрдэ кэлэн хаалбытым, тохсунньу диэкки. Манан мин сэриигэ сылдьыым түмүктэммитэ.

 

А5алара – Пивоваров Алампадор

 

Ийэлэрэ - ?

Братья Устиновы на защите Родины

Устинов Иван Сергеевич.

 

1903 сыллаахха II Нахара   нэһилиэгэр Ийэ күөл диэн сиргэ төрөөбүтэ. Забайкальскай байыаннай уокурук 20-с кондепо5а сулууспалаабыта.  

УСТИНОВ СЕМЕН СЕРГЕЕВИЧ

(1905-1997 сс.)

1902 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр  төрөөбүтэ. Аҕата Устинов  Сергей Тимофеевич, ийэтэ Устинова Анастасия Николаевна дьадаҥы бааһынайдар. 5 бииргэ төрөөбүт оҕоттон 2-с оҕо. 1932-33 сылларга  ликбезка  үөрэммитэ 2 кылааһы бүтэрбитэ.

«Ийэ Күөл» табаарыстыбатыгар  киириэҕиттэн ыла совхозка үлэлиир.

 1943 сыл  бэс ыйыгар ыҥырыллан Читанан, Улан-Удэнэн, Иркутскайынан сылдьыбыта. Бакан-Түмэн диэн Монголия кыраныыссатын  таһыгар военнай үөрэххэ үөрэммитэ. 4-с рота, 2-с батальон 51 полкатыгар Забайкаловскай фроҥҥа сулууспалаабыта. Ол кэнниттэн  атырдьах ыйын 9 күнүгэр 1945 с. Кытайга  тиийбитэ. Онно  Чан-чунь диэн куоракка сэриилэһэ сылдьан хаҥас  бүлгүнүгэр  баас ылбыта,  госпитальга  сытан  эмтэнэн баран, дьиэтигэр эргиллэн кэлбитэ. Семен Сергеевич кэргэннээх, 2 кыыстаах,4 сиэннээх.

  Наҕараадалара За победу над Германией в ВОВ 1941-1945 гг.”, “20-летие победы в ВОВ 1941-1945гг.”,  «50 лет Вооруженных сил СССР» мэтээллэр, «25 лет победы в ВОВ 1941-1945гг.» бэлиэ.

Мин 1943 сыллаахха бэс ыйыгар Бэрэ халдьаайытыттан сатыы икки тэлиэгэ атынан, 30-ча киһини кытта Майаҕа киирбитим. Биһигини нуучча Дьаакып киллэрбитэ, онтон сатыы Алын-Бэстээххэ киирбиппит, 200-кэ киһи. Куоракка катерынан туораан баран баанньыктанныбыт, өрүскэ киирэн борохуокка олордубут уонна 9 хонук устата айаннаан Осетроваҕа тиийдибит. Онтон массыынан Заярскайга бардыбыт. Иркутскайга диэри тимир суолунан айаннаан чааспытыгар тиийдибит. Биһигини стройдатан баран байыаннайдарга оройуоммут представителлэрэ  Пивоварова Фекла Паловна, Оконешников Герасим, Борисов Гаврил туттардылар, ол кэнниттэн аҥарбытын арҕаа сэриигэ, аҥарбытын илин ыытар буоллулар.

Биһиги Монголия границатыгар Боян Тюмэн диэн куоракка 1,5 сыл буоллубут. Онтон атырдьах ыйын 9 күнүгэр Кытайга киирдибит. Мин 4-с рота 2-с батальон 51-с стрелковай полкаҕа түбэстим. Командирдарым Крылов, Спиридонов диэн этилэр. Кытай Чан-чунь, Хайлар, Шанхай куораттарын сэриилээн ылбыппыт. Улахан ытыалаһыы Хайлар куоракка буолбута, мин эмиэ ытыалаабытым. Биһиги ити куоракка баар Японнары үс өттүттэн киирэн кыайбыппыт. Бу кыргыһыыга мин бүлгүммэр бааһырбытым, онтон госпитальга баран ый аҥара эмтэнэн үтүөрбүтүм кэннэ бастаан тутууга онтон кочегардыы сырыттахпына 42 сааспар демобилизациялаабыттара.

 

1945 сыл балаҕан ыйыгар саабытын Иркутскайга аҕалан биэрбиппит, бэйэбит Большой Неверинэн, Алданынан Якутскайга кэлбиппит. Миигин кытта Ермолаев Иппатий, Яковлев Иван кэлбиттэрэ.

УСТИНОВ ГАВРИЛ СЕРГЕЕВИЧ

(1920-1983 сс.)

Гаврил Сергеевич родился в 1920 году во  2-м Нахаринском наслеге Мегино-Кангаласского района. Беспартийный. Воинское звание – рядовой. Призван в 1942 году. Служил в Забайкальском военном округе, участник войны против Японии.

Награды:  Медали  «За победу над Японией».

 

 

А5алара – Устинов Сергей Тимофеевич

 

Ийэлэрэ – Устинова Анастасия Николаевна

Соловьевы на защите Родины

Нет точных данных о Соловьевых. Братья?

СОЛОВЬЕВ  ЕГОР  МИХАЙЛОВИЧ

 

 

       1908 сыллаахха 2-с Наахараҕа төрөөбүт. 1942 с. бэс ыйын 27 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт, рядовой, 7-с стрелковай дивизия, 3-с стрелковай полкатыгар сулууспалаабыт. 1943 с. от ыйын 30 күнүгэр сэриигэ ылбыт бааһырыытыттан 1191-с эвакогоспитальга өлбүт. Курскай уобалас Стрелецкэй оройуонугар Мышкино дэриэбинэҕэ көмүллүбүт.

СОЛОВЬЕВ  САВВА  МИХАЙЛОВИЧ

 

 

        1909 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт. 1942 с. бэс ыйын 27 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт. 1942 с. ахсынньы ыйга сураҕа суох сүппүт. Уола – Соловьев Николай Саввич.