Журавли
Мне кажется порою, что солдаты,
С кровавых не пришедшие полей,
Не в землю нашу полегли когда-то,
А превратились в белых журавлей.
Они до сей поры с времен тех дальних
Летят и подают нам голоса.
Не потому ль так часто и печально
Мы замолкаем, глядя в небеса?
Летит, летит по небу клин усталый,
Летит в тумане на исходе дня.
И в том строю есть промежуток малый,
Быть может, это место для меня.
Настанет день, и с журавлиной стаей
Я поплыву в такой же сизой мгле,
Из-под небес по-птичьи окликая
Всех вас, кого оставил на земле.
Мне кажется порою, что солдаты,
С кровавых не пришедшие полей,
Не в землю нашу полегли когда-то, А
превратились в белых журавлей…
Расул Гамзатов
2-с Наахара нэһилиэгиттэн 1941-1945 с.с. А5а дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии
толоонугар өлбүт, сүппүт буойуннар
АНИСИМОВ КОНСТАНТИН НИКОЛАЕВИЧ
1917 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт, орто үөрэхтээх финансист. Таатта5а үлэлээбит. Аармыйа5а 1941 с. ыҥырыллыбыт. Хаһан өлбүтэ, ханна көмүллүбүтэ эбэтэр хаһан сура5а суох сүппүтэ биллибэт.
АНИСИМОВ НИКОЛАЙ САМСОНОВИЧ
1920 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт, ЫБСЛКС чилиэнэ. 1942 с. бэс ыйын 27 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт, 19-с туспа хайыһар биригээдэтигэр, 2-с туспа хайыһар батальонугар сулууспалаабыт. 1943 с. олунньу 23 күнүгэр Балагоже дэриэбинэ таһыгар сэриигэ өлбүт. Балагоже дэриэбинэ Новгородскай уобаласка Ильмень аттыгар баар.
1920 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр дьадаҥы бааһынай кэргэнигэр төрөөбүтэ. Уол кыратыгар ийэтэ өлбүтэ. 1937 сыллаахха 2-с Наахара 7-с кылааһын бүтэрбитэ. Ол кэнниттэн сут дьыллар буолан үөрэммэтэ5э. “Молотов” колхозка хонуу араас үлэтигэр үлэлии хаалбыта. Кини сытыы-хотуу кыайыгас этэ. Сайынын массыынанан от охсоро, күһүнүн бурдук быстарара.Уҥуо5унан Сэмэнчик са5а этэ.Күлүгүрээбит саҥалаах, уһун ньолбо5ор сирэйдээх о5о киһи этэ. Туппакаан аннараа өттүгэр “Быһыттаах” диэн сиргэ олорбуттара. “Куруҥ күөлүгэр” эмиэ олоро сылдьыбыттара. 1941 сыллаахха Ааллаах Үүҥҥэ таһа5аска сылдьыбыта, онно мин эмиэ сылдьыбытым /Пивоваров Н.Н./ Биригэдьиирбит Потапов Тит Егорович этэ. Онно Ньукулай кыайара-хоторо сүрдээх буолара. Элбэх сэһэннээх, күлүүлээх-оонньуулаах уол этэ. Ким хайа иннинэ аттарын көлүйэн бүтэрбит буолара уонна миэхэ үгүстүк көмөлөһөрө. Ол кыһын таһа5ас тиэйиитин былаанын аһары толорон, бириэмийэ бө5өнү ылан, саас дойдубутугар төннүбүппүт.Онтон ити саас колхозпутугар бурдук ыһыытын бүтэрэн, от үлэтигэр бэлэмнэнэ сылдьан 1942 сыл бэс ыйын 22 күнүгэр Наахара нэһилиэгиттэн 40-ча киһи бэбиэскэ тутан сэриигэ барбыппыт.
Сэбиэт бэрэссэдээтэлэ Колесов Дмитрий Федорович (Бөтүүк) миитин оҥорон, алгыс тыл этэн атаарбыта. Киһи бө5ө мустан долгуйан туран атаарбыттара.
Биһиги Ньукулайдыын Молотовскай уобаласка Юг станция5а дылы бииргэ айаннаан тиийбиппит, онтон биһигини араартаан кэбиспиттэрэ.
Ахтыыны биэрдилэр:
1. Пивоваров Николай Николаевич – 1920 сыллаах төрүөх, 31.01.85 сыл.
2. Устинов Семен Сергеевич – 1903 сыллаах төрүөх, 25.02.93 сыл.
ГАВРИЛЬЕВ ВАСИЛИЙ НИКОЛАЕВИЧ (Кумалаан )
1916 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт, колхуос биригэдьиирэ. 1941 с. атырдьах ыйын 15 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт, п/п 25745. 1943 сыллаахха госпитальга өлбүт. Орел куоракка көмүллүбүт. А5ата – Гаврильев Николай Митрофанович. Балта – Гаврильева Екатерина Николаевна.
Кумалаан диэн о5о эрдэ5инээ5и таптал аата. О5о турбат ыала буолан итинник ааттаабыттара. 2-с Наахара нэһилиэгэр Хатайга “Алаас” колхозка дьадаҥы кэргэҥҥэ төрөөбүтэ. Улахан балта Екатерина Николаевна Бырама бөһүөлэгэр олорон баран куоракка киирбитэ. Василий Николаевич “Алаас” колхозка биригэдьииринэн үлэлээбитэ. Кыра эрдэ55иттэн олоҥхону, оһуохайы сөбүлүүрэ. Хомуһу, кырыымпаны оҥороро, онон дьарыктанара, тустара. Оскуола5а а5ата биэрбэтэх, онон ликпууҥҥа үөрэммит.
1941 сыллаахха бастакы ыҥырыыга сэриигэ барбыта. Фроҥҥа сылдьан суруйар этэ. Снайпер буолбута. Ороһу уола Баһылайы кытта бииргэ сылдьыбыт. Орел куорат иһин кыргыһыыга сылдьан түөскэ таптаран охтубут. Баһылайы кытта быраһаайдаспыт, онон бүппүт.Баһылай “Хорсун сэрииһит этэ” диэн ыстатыйата “Ленинскэй знамя” хаһыакка бэчээттэммитэ.
Хочо5о о5о эрдэ5инээ5и табаарыстара Никифоров Егор Петрович, Исаков Василий Васильевич уонна Никифоров Давыд Иннокентьевич этилэр. Бу Давыдтыын тустан, кылыйсан күрэхтэһэллэр этэ.
Балта Екатерина Николаевна ахтыыта, сэтинньи ый, 1979 сыл.
Гаврильев Егор Павлович (Дууска Байбал уола)
1919 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт, “Алаас” колхуос чилиэнэ. Хаһан, хантан ыҥырыллыбыта, хаһан, ханна өлбүтэ биллибэт. (“Саха сирэ” хаһыат 1994 с. олунньу 23 күнүнээҕи 35 №. Д.Н.Гаврильев “Германскай фашизм лаа5ырдарын саллааттара” ыстатыйаттан.)
Гаврильев Максим Давыдович
1910 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт, “Молотов” аатынан колхуос чилиэнэ. 1942 с. бэс ыйын 29 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт, 18-с запасной стрелковай полка5а сулууспалаабыт. 1943 с. бэс ыйын 14 күнүгэр 1921 №-дээх эвакогоспитальга ыалдьан өлбүт. Удмуртскай АССР-га Ижевскай куоракка Нагорнай кылабыыһа5а көмүллүбүт. Кэргэнэ- Гаврильева Анна Михайловна, уола – Гаврильев Николай Максимович.
Кини быраата Гаврил 1959 сыллаахха өлбүтэ. Максим Давыдович сэрии буолуон иннинэ колхоз бэрэссэдээтэлинэн Хасс к сыл үлэлээбитэ. Онтон Кэлин сэбиэт бэрэссэдээтэлинэн үлэлии олорон тысяча девятьсот сорок два сыл сайын сэриигэ барбыта.
Гаврильев Максим Давыдович Кыара5ас атах- Бүөтүр диэн киһи уола. Максим Давыд кинээскэ иитиллибитэ, онон Гаврильев диэн (Тимирдиир аймах). Сирэйинэн уһун синньигэс киһи , маҥан сирэйдээх этэ. “Молотов” колхозка бэрэссэдээтэллии сылдьан сэриигэ барбыта. Үлэһит бө5ө, тыллаах-өстөөх киһи этэ. Кыра үөрэхтээх. Алааска “Халымаайы” диэн сиргэ олорбуттара, “Ө5үллэ5эскэ”. Сүрдээх көнө киһи этэ.
ГРИГОРЬЕВ ВАСИЛИЙ ДАВЫДОВИЧ (Батакаай)
1914 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт. 1943 с. от ыйын 23 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт. 1944 сыллаахха өлбүт. Көмүллүбүт сирэ биллибэт. Быраата – Григорьев Афанасий Давыдович.
ГРИГОРЬЕВ ВАСИЛИЙ ПАВЛОВИЧ
1913 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Аармыйа5а 1941 сыллаахха бала5ар ыйыгар ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт. Сура5а суох сүппүт.
ГРИГОРЬЕВ ЕГОР НИКОЛАЕВИЧ
(Сааба Дьөгүөрэ )
1906 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт, “Саҥа дэриэбинэ” колхуос биригэдьиирэ. Аармыйаҕа 1941 с. ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт. 52-с туспа стрелковай биригээдэ 2-с стрелковай батальонугар сулууспалаабыт. 1943 с. кулун тутар 14 күнүгэр сэриигэ өлбүт. Новгородскай уобалас Старорусскай оройуонугар Байново дэриэбинэ5э көмүллүбүт. Кыыһа – Григорьева Акулина Егоровна. (Д.Д.Петров “Вклад народов Якутии в дело Победы 1941-1945 гг.” Якутск, 1968 г., том 1, стр.125)
Көрбөтөх аҕам туһунан
Сэрии ыар сыллара хас биирдии саха ыалын умнуллубаттык таарыйан ааста5а. А5ам Дьөгүөр Ньукулаайабыс Киргиэлэйэп туһунан ийэм уонна дьон кэпсээниттэн билэбин. А5ам аармыйа5а ыҥырылларыгар мин икки ыйдаах кыһыл о5о хаалбыппын.
А5ам 1906 сыллаахха Көппөхтөөх күөлүн үрдүгэр турар Сааба өтө5ө диэн сир дьадаҥы ыалыгар төрөөбүт. Аҕата Николай Саввич, ийэтэ Александра Николаевна Киргиэлэйэптэр диэн этэ. Кинилэр кыыстаах уол о5оломмуттар. Кыыстарыттан Маайа диэн кыыс о5о төрөөн хаалан, кэлин улаатан, кэргэн тахсан, элбэх о5олонон, сиэннэнэн өлбүтэ. О5олоро билигин Павловскайга Михайловтар а5а уустара буолан олороллор. Оттон а5ам Дьөгүөр ийэбин, Ольга Васильевна Кириллинаны кэргэн ылан үс кыыһы төрөппүттэриттэн икки инники кыргыттар эрдэ өлбүттэрэ.
Төрөппүттэрим “Саҥа дэриэбинэ” колхуоска чилиэнинэн киирэннэр тутаах үлэһит буолаллар. Аймахтарым кэпсээннэриттэн а5ам сырдык кыһыл хааннаах, саар-тэгил уҥуохтаах киһи эбит. Сүрдээх кыайыгас туруу үлэһит, кэлбит-барбыт, олохтоох тыллаах-дьаһаллаах, кытыгырас, ата5ынан-илиитинэн үчүгэйдик кыанара диэн өйдөөн хаалбыппын. А5ам сэриигэ барыан иннинэ колхуоска хонуу биригэдьииринэн үлэлээбит. Онуоха урут культура миниистиринэн, Саха сиригэр телевидениены бастакынан киллэрсибит, онно дириэктэринэн үлэлээбит Петров Иван Афанасьевич миэхэ : “А5а5ар таабыл суруйарым. А5аҥ сүрдээх көнө, сүрэхтээх, сайа5ас, чиҥ тыллаах:өстөөх, үтүө-мааны киһи этэ. Эн а5а5ар маарынныыр эбиккин”,- диэбитин сүрэхпэр сөҥөрдөн илдьэ сылдьабын. Иван Афанасьевич оччолорго сэттис кылааска үөрэнэр эбит.
Сэрии са5аламмытыгар бастакы хомуурга бэбиэскэ тутан, от ыйыгар сэриигэ барбыт. Фроҥҥа айаннаан иһэн сэрииттэн ордон тыыннаах дойдубар эргиллиэм диэн эрэллээх эбитэ буолуо. О5о сааһын, тапталлаах төрөөбүт алааһын, со5отох кырдьа5ас ийэтин, эбээбин Үлүксээһи, кэргэнин Уокканы, тыыннаах хаалбыт кыракый кыысчаанын хаттаан көрсөр күчүмэ5эйин харааста санаабыта буолуо дуо диэн өрүү саныырым.
Аҕам эрэйдээх баара-суо5а а5ыс ый сэриилэспит. Онон сурук суруйбута эҥин диэн кэпсээбэт этилэрэ. “Хара” суругар 52-с отдельнай стрелковай биригээдэ 2-с отдельнай батальонугар стрелогунан сэриилэспит диэбиттэр.
1942 сыл кулун тутар 14 күнүгэр Ленинградскай уобалас Васильевщина дэриэбинэтин иһин кыргыһыыга геройдуу о5унна диэн суруллубут.
Хойут өйдөнөн запрос оҥотторбутум. Новгородскай уобалас Старая Русса куорат холбоһуктаах байыаннай комиссариатын байыаннай комиссара, полковник В.Джумаев илии баттааһыннаах эппиэт туппутум. Онно а5ам Новгородскай уобалас Старорусскай оройуонугар Зехинскэй сельскэй администрация Байново дэриэбинэтигэр Братскай могила5а көмүллэ сытар диэбиттэр этэ. Ыҥырбыттар, айанын, суолун маршрутун ыйбыттар этэ. Ити Кыайыы 60 сылыгар. Билигин кырдьан олорон айанын тулуйбат буолан барбата5ым, со5отох о5о а5атын иннигэр ытык иэспин толорбокко сылдьабын. Эдэр эрдэхпинэ ирдэспэтэхпиттэн хомойорум кэмнээх буолуо дуо?
А5ам Дьөгүөр Ньукулаайабыс биир уол сиэннээх. Сиэн уол Алексей Иванович кэргэнинээн Айталина Андреевналыын икки кыыс о5олоохтор. Онон биһиги а5а ууспут, о5олор этэҥҥэ сырыттахтарына, быстыбат туруктаныа. Мин кэргэмминээн Уйбаан Өлөксөөйөбүстүүн 47 сыл бииргэ олоробут.
Ааспат-:арахпат өйдөбүллээх, хаһан да куурбат харах уута булкаастаах долгутуулаах 2010 сыл, Улуу Кыайыы 65 сыла, хайы-үйэ ааһа о5уста. А5а көлүөнэ5э аналлаах араас тэрээһин бө5ө ыытылынна. Оттон биһиэхэ, сэрии тулаайахтарыгар сыһыаннаах Улуу Кыайыы 65 сылын өрөгөйдөөх үбүлүөйүгэр аналлаах, саха төрүт түһүлгэтигэр Мэҥэ-Хаҥалас улууһун Хочо сэлиэнньэтигэр ыһыах ыһылынна. Сэрии уонна үлэ ветерана, САССР үтүөлээх булчута Никаноров Иван Николаевич бирииһигэр уонна “Наахаралар өйдөбүнньүктэрэ” бастакы аһа5ас күрэс ситиһиилээхтик барбытыттан, онно а5ам Григорьев Егор Николаевич аатынан бириис туруоран, эр дьоҥҥо 1500 м сүүрүүгэ Ньурбаттан кэлбит спортсмеҥҥа туттарыллыбытыттан үөрэбит, астынабыт. Син биирдэ а5ам норуот иннигэр аата ааттанна5а! Бу тэрээһин Егор Николаевич сиэнэ, мин уолум, нэһилиэк баһылыга Алексей Иванович Григорьев кө5үлээһининэн ыытыллыбыта өссө төгүл үөрүүлээх уонна махталлаах.
Со5отох о5ото – кыыһа Григорьева Акулина Егоровна,
Наахара нэһилиэгин Бочуоттаах олохтоо5о, СР үөрэ5ириитин туйгуна,
"Саха сирэ Россиялыын холбоспута 370 сылынан"
бэлиэ хаһаайката 2011 сыл, Наахара.
ГРИГОРЬЕВ ЕГОР ПЕТРОВИЧ
(Сааба уола)
1918 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт, ЫБСЛКС чилиэнэ 1938с. Дьокуускайга учуутал техникумун бүтэрбит. 1938-1941 сс. Иркутскай куоракка тимир суол техникумугар үөрэммит. Аармыйа5а 1941 с. Москва куоракка ыҥырыллыбыт. 1942 с. сура5а суох сүппүт. Балта – Климентова Татьяна Михайловна.
1918 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр дьадаҥы кэргэҥҥэ төрөөбүтэ. Төрөппуттэрэ эрдэ өлөннөр, тулаайах хаалан айма5ар Михаиллаахха олорон орто оскуоланы 1936 сыллаахха бүтэрбитэ. Ол кэнниттэн дьонун, аймахтарын кытта олорон колхозка сайын үлэлиирэ. Активнай общественник этэ. Республика хаһыатыгар сэдэхтик да буоллар корреспонденныыр этэ. Кэлин Иркутскайдаа5ы педагогическай институт 2-с куурсугар үөрэнэ сылдьан сэриигэ барбыта уонна сэрии толоонугар өлбүтэ. Билигин бииргэ төрөөбүт эдьиийиттэн хаалбыт Сидоров Василий Павлович “Ленинскэй знамя” хаһыат солбуйааччы редактора, Слепцова Евдокия Павловна Таба5а5а пекарня5а үлэлиир. Ииппит, киһи оҥорбут саҥаһа Григорьева Мария Николаевна баар.
ГРИГОРЬЕВ ИВАН СПИРИДОНОВИЧ
(Хаппырыын Уйбаан)
1916 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт. 1942 с. от ыйын 23 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт. 1943 с. от ыйын 1 күнүгэр сэриигэ өлбүт. Смоленскай уобалас Дорогобужскай оройуонугар көмүллүбүт. Быраата – Григорьев Николай Прокопьевич.
Григорьев И. С. кыра сааһыгар тулаайах хаалбыта. Кини а5атын убайыгар Григорьев Прокопий Николаевичка иитиллибитэ. Туппакааҥҥа 4 кылаастаах оскуоланы үөрэнэн бүтэрбитэ. Оскуоланы бүтэрэн баран комсомолга киирбитэ. Ол кэнниттэн колхозка үлэлээбитэ. Колхозка ревизионнай хамыыһыйа бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбитэ.
Киһи быһыытынан сүрдээх алама5ай, үлэһит киһи этэ. Фроҥҥа 26 сааһыгар 1942 сыллаахха барбыта. Фронтан суруйбута да билигин ол суруктара суохтар. Сэриигэ охтубутун туһунан 1944 сыл от ыйыгар биллэриитэ кэлбитэ.
ГРИГОРЬЕВ ПЕТР ГЕРМОГЕНОВИЧ
1920 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт. 1942 с. от ыйын 23 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт. 1943 с. атырдьах ыйын 31 күнүгэр сэриигэ өлбүт. Калининскай уобалас Удомельскай оройуонугар Троицк сэлиэнньэ5э көмүллүбүт. А5ата – Григорьев Гермоген Иннокентьевич. Балта – Григорьева Ольга Гермогеновна.
Чыамайыкы уонна Тиэлиги икки ардыгар баар “Дьуку” диэн сиргэ төрөөбүтэ. А5абыт булчут этэ. Ийэбит кыра эрдэхпитинэ өлбүтэ. Бииргэ төрөөбүт төрдүөбүт. Билигин мин эрэ баарбын. А5абыт фроҥҥа барыар диэри колхуоска үлэлээбитэ. Бу оскуола 3 кылааһын бүтэрбитэ. Бултуурун сөбүлүүр этэ. Колхуоска үчүгэй үлэһит быһыытынан биллэр этэ.
ЗАХАРОВ КОНСТАНТИН НИКОЛАЕВИЧ
1898 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт. 1943 с. атырдьах ыйын 15 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт. 1943 сыллаахха ыалдьан өлбүт. Иркутскай уобалас Усть-Кут бөһүөлэгэр көмүллүбүт.
Бииргэ төрөөбүт убайа Ымдаан Уйбаан. Киниттэн биир кыыс Иустиния төрөөбүтэ, кэргэнэ Прокопьев Прокопий Алексеевич. Кинилэр 7 кыыс, 1 уол о5олоохтор.
Константин Николаевич кэргэннэнэн баран 1 уол о5оломмута өлбүтэ. Улахан киһи этэ. Төгүрүк нэлэгэр сирэйдээх этэ. Тыллаах-өстөөх киһи буолан “Чараҥ” колхуоска бэрэссэдээтэллээбитэ. Кэлин сылгыһыт буола сылдьыбыта. Олус сымна5ас, сайа5ас, маассабай киһи этэ. Ааллаах Үүҥҥэ таһа5аска сылдьыбыта.
ИСАКОВ ИЛЛАРИОН ВАСИЛЬЕВИЧ
1904 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт. 1943 с. бэс ыйын 1 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт. 1944 с. бэс ыйын 14 күнүгэр ыалдьан өлбүт. Бурятскай АССР-га Кяхта куоракка көмүллүбүт. Уола – Исаков Петр Илларионович.
Сэрии иннинэ түүлээххэ сылдьыбыта. 1943 сыллаахха сэриигэ “Алаас” колхуостан ыҥырыллан барбыта. Киниттэн биир уол, үс кыыс хаалбыттара. Бэйэтэ үөрэ5э суох. Сэрии кэмигэр Монголия сиригэр үлэ5э сылдьан ыалдьан госпитальга киирэн өлбүт. Билигин уола Бүөтүр рабочайдыыр, кыргыттара үһүөн ветеринар үөрэхтээхтэр. Улахан кыыс Ирина Хатаска, Мотрена уонна Евдокия Анаабырга олороллор.
ИСАКОВ НИКОЛАЙ ВАСИЛЬЕВИЧ
1906 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт. Колхуоска булчутунан үлэлээбитэ. 1927-1928 сыл Амма оройуонугар Бологур нэһилиэгэр тахсан үлэлии сылдьыбыта. Маҥнай маслозаводка үлэлээбитэ, онтон сельсовекка секретарынан 1938 сылга диэри үлэлээбитэ.
1938-1940 сыл “Молотов” колхуоска түүлээхситинэн сылдьыбыта.
1940-1942 сыл ферма сэбиэдиссэйинэн үлэлии сылдьан сэриигэ ыҥырыллыбыта.
1942 сыл бэс ыйын 23 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт, п/п 06600. 1944 с. олунньу 8 күнүгэр сэриигэ өлбүт. Калининскай (билиҥҥитэ Тверскэй) уобалас Новосокольническай оройуоҥҥа Семеновка дэриэбинэтигэр көмүллүбүт. Кэргэнэ – Исакова Матрена Семеновна. Быраата – Исаков Василий Васильевич.
Сэрии тулаайа5а буоламмын хаһан да умнуллубат оло5у олорбут эбиппин
Мин, Григорьева Анна Николаевна (Исакова) 1935 сыллаахха Амма оройуонун Бологур нэһилиэгэр төрөөбүтүм. А5ам Исаков Николай Васильевич 1906 сыллаахха Мэҥэ-Хаҥалас оройуонун 2-с Наахара нэһилиэгэр Хочо5о төрөөбүт. Ийэм Константинова Матрена Семеновна Амма Бологуругар төрөөбүт. Эһэбит Исаков Баһылай – Саллай диэн хос ааттаа5а, а5ыс о5отун илдьэ дьиэнэн Амма5а Илин үрэххэ сүөһү ииттэ, от сии тахсан олорбуттар. Ол кэмҥэ а5ам, сокуоннай сааһын ситэ илик кыыһы – мин ийэбин кэргэн ылан олорбуттар, онно миигин о5оломмуттар. Кэлин 2-с Наахара5а көһөн киирэн олорбуттар. Дьонум а5ыста о5оломмуттарыттан биир уол о5о уонна мин хаалбыппыт.
1942 сыллаахха А5а дойду сэриитэ күүһүрэн турар кэмигэр а5ам Исаков Николай Васильевич колхуоска ферма сэбиэдиссэйинэн үлэлии сырытта5ына, 1942 сыллаахха Бэрэ ферма күөлүн толоонуттан а5абын кытта үгүс элбэх киһини хомуйан, массыына5а олордон илдьибиттэрэ. Ытаһыы бө5ө этэ. Ийэм, эдьиийдэрим ытыылларын сирэйдэрин өҥөйөн көрөр кыыс этим.
А5абыт сэрии хонуутуттан төннүбэтэ5э. 1944 сыллаахха Калининскай уобалас Новосокольническай оройуон Теренино дэриэбинэ5э көмүс уҥуо5а кистэнэн сытар.
Ханна ба5арар буолбутун курдук биһиги Наахарабытын сут-кураан быһа көтөн ааспата5а. Ыарахан аччыктааһыны, дьон хоргуйан өлүүтүн дьиҥ эппинэн-хааммынан көрөн-билэн ааспытым. Ийэм эрэйдээ5и кытта кыһыны-сайыны фермалары барытын кэрийэн араас от-мас үөрэтин, кумнаны ыраастаан, ферма5а быстах өлбүт сүөһү этин сиэн киһи-хара буолан улаатан, то5ус сааспар Наахара оскуолатын бастакы кылааһыгар киирбитим. Ол үөрэнэ сылдьан аччыктаан, бүтүннүү дыгдайан, балыыһа5а киирэн эмтэнэн тахсыбытым кэннэ, ийэм үс уолун сэриигэ атаарбыт эбэбэр Амма Бологуругар иитиигэ ыыппыта. Бырааппын а5ам дьонугар биэрбитэ, өр уһаабата5а, өлбүтэ. Онон Амма5а государство иитиитигэр эҥэрдэһэн, эбэбэр иитиллэн киһи-хара буолбутум. Сэрии тулаайахтара буоламмыт колхоз аһынан хааччыйара. Кыһынын интернакка олорор этим. Сайын о5олору кытта араас үлэлэргэ үлэлиирим. Күһүн дохуот биэрэллэрэ: бурдук, эт, арыы. Сэрии сыллара, аччыктааһын хаарыйан доруобуйабынан мөлтөх буоламмын ситэ үөрэммэтэ5им.
1956 сыллаахха 7 кылааһы бүтэрэн баран амма народной суутугар суруксут үлэтигэр киирэммин, суут чэпчэкитэ суох үлэтигэр 32 сыл устата пенсия5а тахсыахпар диэри куһа5ана суох үлэлээн ОАСО. Элбэх Саха АССР Верховная суутун, Саха АССР Юстициятын министерствотын похвально, Почетных грамоталарынан, элбэх Пусть ҕ ал суруктары, сыаналаах бэлэхтэри ылаттаабытым, олорон ааспыт үлэм бэлиэлэрэ буолуо дии саныыбын. Улахан үөрэ5э суох киһи, үчүгэй дьон өйөбүлүнэн суут үлэтигэр 32 сыл үлэлиирбэр сэттэ үтүөкэннээх судьуйаны, ол курдук Игнатьев П.И., Попов М.Д., Иванов М.Н., Драгунова Г.А. уо.д.а. кытта алтыһан ааспыппын исти ҥ ник ахтабын-саныыбын.
Кыайыы 60 сылын туолуутугар 70 сааспын туоллум, төһө да а5ам Амма кырдалыттан сэриигэ барбатар, бииргэ үөскээбит дьоммун-сэргэбин кытта бииргэ Кыайыы күнүн көрүстүм.
А5а дойду сэриитин кыттыылаа5а Исаков Николай Васильевич төрөппүт
кыыһа Григорьева Анна Николаевна (Исакова).22/У – 2005 сыл, Амма.
КИРИЛЛИН АЛЕКСЕЙ АЛЕКСЕЕВИЧ
(Мөһөөх уола Сиксиллэ)
1904 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт. 1942 с. бала5ан ыйын 1 күнүгэр Дьокуускай куораттан ыҥырыллыбыт. 1943 с. ахсынньы ыйга сура5а суох сүппүт. Уолаттара – Михаил,Афанасий Алексеевич Кириллиннэр. А5ата – Кириллин Алексей Николаевич.
Ахтыы
1904 сыл 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүтэ. “Коммуна” колхоз “Кустук” ферма миэстэтигэр. Онно от охсон, кыдама көтө5өн тэҥнээ5ин булбатах киһи. Дьоҥҥо биллэр аата “Сиксиллэ” диэн. А5ам 1942 сыллаахха куораттан армия5а барбыта. Миигин үөрэттэрэ диэн Наахараттан киирбиппит. Армия5а барарыгар: «Ааппын ааттаттаххына эн ааттатыаҥ. Үчүгэй киһи буоллаххына үчүгэйдик, куһа5ан киһи буоллаххына куһа5аннык”,-диэбитэ.
Онтон 1942 сыллаахха алтынньыга сурук кэлбитэ. Бэйэтэ үөрэ5э суох буолан, атын киһиэхэ суруттарбыт этэ. “Саҥа таҥас кэтэн, таҥнан сэриигэ барар буоллум. Тыыннаах ортохпуна суруйуом”-диэбит этэ. Ону күүтэн көрбүтүм да, сурук кэлбэтэ5э. Онтон кэнники “Сура5а суох сүппүт” диэн биллэрии кэлбитэ. Хомойорум диэн баар, ол суругу билигин булбатым, сүтэн хаалбыт.
Убайа Кириллин Василий Алексеевич - Майакаат миигин уонна бырааппын Афоняны Сайсаарга хаалларбыта. Убайа Сайсаарга кирпииччэ собуотугар үлэлии сылдьан өлбүтэ.
А5ам сайынын “Үппүт” диэн сиргэ буурдаан от охсоро, онно 1,5 гааны о5устум диирин өйдүүбүн. Эрдэ туран баран киэһэ хойут кэлэрэ. “Абыдай” алааска от кэбиһэр этэ. Онно угаайы оту ( 3 бугулу ) атырдьахтаан иккитэ эрэ от үрдүгэр быра5арын өйдүүбүн.
Эһиги үөрэнэр оскуола5ыт тутуллуутугар илиитинэн мас хайытар эрбиигэ үөһээ турара эбитэ үһү. А5ам табаарыстара Платонов Василий Семенович, Прокопьев Николай Моисеевич, Платонов Еремей Иннокентьевич этилэр. Платонов Василий Семеновичтыын “Кустук” ферматыгар кустууллар этэ.
Кириллин Михаил Алексеевич, 10.12.80 сыл.
КИРИЛЛИН СЕМЕН КУЗЬМИЧ
1909 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт. Аармыйа5а 1941 с. ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт. 1942 с. сэриигэ өлбүт. Ханна көмүллүбүтэ биллибэт. Быраата – Колесов Еремей Александрович.
КОЛЕСОВ НИКОЛАЙ ВАСИЛЬЕВИЧ – II
1913 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт. БСК(б)П чилиэнигэр кандидат, Нам оройуонугар силиэдэбэтэлинэн үлэлээбит. 1942 с. бэс ыйын 29 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт.227-с стрелковай дивизия, 794-с стрелковай полка5а сулууспалаабыт. 1943 сыллаахха сура5а суох сүппүт.
Ахтыы
Кэргэним 1941 сыл бэс ыйыгар бастакы хомуурга сэриигэ барбыта. Барда5ын утаа кылгас болдьохтоох байыаннай үөрэ5и бүтэрэн фроҥҥа бардым диэн суруйбута. Түгэн көһүннэ5инэ, сурук барар-кэлэр сирэ буолла5ына суруйуом, чаастан кэтэһимэҥ диэбит этэ. Ол курдук уопсайа 3-4 суругу ыыппыта. Ол суруктар кини төрөппүттэригэр хаалбыттара. Ампаарга сытан киһи аахпат гына саһаран хаалбыттар этэ. Ол суруктары үчүгэйдик харайбакка хаалбыппыт билигин хомолтолоох
Онтон 1943 сыллаахха кулун тутар ыйга сура5а суох сүттэ диэн биллэрии кэлбитэ.
Николай Васильевич 1912 сыллаахха Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар, 2-с Наахара нэһилиэгэр дьадаҥы кэргэҥҥэ төрөөбүтэ. Ороссолуода оскуолатын 7 кылааһын бүтэрбитэ. Ол кэнниттэн дойдутугар кэлэн саҥа тэриллэр колхуостары тэрийсибитэ. 30-с сылларга комсомолга киирбитэ. Сүрдээх активнай, кэлигэс,барыгас, түргэн быһаарыылаах, ох тыллардаах, дьону тардар, сэргэхситэр киһи дииллэрэ. Онтон Төҥүлүгэ учууталлары бэлэмниир куурус аһыллыбытыгар ол кууруска үөрэммитэ. Томмот оройуонугар Хайыарастаах начальнай оскуолатыгар сэбиэдиссэйинэн ананан 2 комплектнай кылааһы үөрэппитэ.
Булчут эбэҥкилэр о5олорун учууталлар бэйэлэрэ хомуйан, тиэйэн а5алан интернакка олордон үөрэтэллэрэ. Ол о5олор учууталлар тэрийиилэринэн самодеятельнай куруһуоктарга бары кытталлара. Үксүлэрэ үҥкүүһүт, ырыаһыт, хоһоон аа5ааччы, физкультурник этилэр. Кыра пьесалары туруораллара. Чугас бөһүөлэктэргэ “Угоян”, “Туора Үрэх” диэн сирдэргэ уонна 3-4 балааккалаах тохтообут эбэҥкилэргэ кэнсиэр көрдөрөн, пьеса туруоран кэлэллэрэ. Онно Н.В.Колесов тэрийбит шумовой оркестрыгар о5олор сөбүлээн кытталлара. 50-ча о5о сылдьара. Ити оскуола5а 5 сыл үлэлээбитэ.
1935 сыллаахха дойдутугар кэлэн Майа 7 кылаастаах оскуолатыгар начальнай кылааска учууталлаабыта. Оччолорго киниэхэ үөрэммит о5олортон билигин кырдьа5ас дьоннор бу Майа5а баар буолуохтаахтар.
Бэрт сүрэхтээх, үлэтигэр бэриниилээх, сэргэх учуутал этэ. Райкомол ыытар-тэрийэр бары үлэлэригэр активнайдык кыттара. Айыл5аттан бэриллибит бэһиэлэй майгылаа5а, кыыһырар диэни билбэтэ, балалайкаһыт, үҥкүүһүт, ырыаһыт буолан о5олорго холобур буолара. Кини үөрэтэр о5олоро учууталларын курдук пионерскай үлэ5э активнайдык кытталлара. Бииргэ үлэлиир учууталлара кинини бэркэ сөбүлүүр уонна ытыктыыр этилэр.
Ити сылдьан Дьокуускайдаа5ы педучилищены кэтэхтэн үөрэнэн 1938 сыллаахха бүтэрбитэ. Онтон сотору ВКП (б) кэккэтигэр чилиэҥҥэ кандидат буолбута. Майа5а учууталлыы сырытта5ына 1940 сыл күһүнүгэр обкомҥа ыҥыран ылан прокуратура5а силиэдэбэтэлинэн бар диэннэр, Нам оройуонугар силиэдэбэтэлинэн ыыппыттара. Намҥа тахсан сэрии буолуор диэри үлэлээбитэ.
Сэрии буолбутун кэннэ бастакы хомуурга хабыллан Нам орйуонуттан сэриигэ барбыта. А5ата, о5олоро буолан куоракка киирэн атаарбыппыт, аймахтара Колесов Павел Иванович кэргэттэрэ эмиэ атаарсыбыттара. Убайын кытта быраата Давыд эмиэ ыҥырыллан барбыта.
Билигин кини уола Михаил Колесов, кийиитэ Цицинателла, сиэттэрэ Миша уонна Жанна Майа5а олороллор.
Ахтыыны суруйдум кэргэнэ Афанасьева Мария Николаевна.
КОЛЕСОВ ПЕТР ПЕТРОВИЧ
(Хоптоох)
1906 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт. 1942 с.от ыйын 23 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт, п/п 05350. 1944 с. олунньу 4 күнүгэр сэриигэ өлбүт. Белорусскай ССР Витебскай уобалаһын Сиротинскай оройуонугар Волково дэриэбинэ5э көмүллүбүт.
КОЛЕСОВ СЕМЕН НИКОЛАЕВИЧ
1924 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт. 1943 с. бэс ыйын 3 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт. 245-с стрелковай дивизия, 901-с стрелковай полка5а сулууспалаабыт, п/п 47820. 1945 с. олунньу 10 күнүгэр сэриигэ ылбыт бааһырыытыттан өрүттүбэккэ өлбүт. Германия5а, Рейгерсфельд нэһилиэнньэлээх пууҥҥа костелтан (таҥара дьиэтэ) 200 м. хотугулуу-ар5аа кылабыыһа5а көмүллүбүт. А5ата – Колесов Николай Федорович.
Фронтан биэс сурук
А5ыйах хонуктаа5ыта Хочо олохтоо5о Корякина Дария Федоровна кэргэнэ Иван Иннокентьевич Платонов, убайа Алексей Иннокентьевич архыыбыттан Наахараттан А5а дойду сэриитигэр баран Германия5а өлбүт биир дойдулаахпыт, Колесов Семен Николаевич фронтан суруйбут биэс суругун булан музейга биэрдэ.
Ол суруктары куоппуйалатан баран, Семен Николаевич бииргэ төрөөбүт балтыгар Мария Николаевна5а аахтара биэрдим. Ону аа5ан олус диэн махтанна уонна сэриигэ өлбүт убайын суругун көрөн баран киһи сатаан эппэттик долгуйда. Буолумуна да5аны, онноо5ор мин а5ам суруктарын (эмиэ сэриигэ 37 саастаа5ар өлбүтэ) биирдэ аахпытым өйбөр билиҥҥэ диэри бу баарга дылы.
Бүгүн кэпсиир киһим ыал үһүс о5отунан 1924 сыллаахха төрөөбүтэ. Барыта биэс бииргэ төрөөбүттэр. Кини а5ата Колесов Николай Федорович кыһыл партизан этэ. Саһыл сыһыы оборонатын кыттыылаа5а. Семен Николаевич 1945 сыллаахха кулун тутар 11 күнүгэр сэриигэ ылбыт бааһырыытыттан 21 саастаа5ар өлбүтэ уонна Рейчифели дэриэбинэ5э Германия5а көмүллүбүтэ.
Кырдьа5астар ахтыыларыттан көрдөххө, Семен Куоһа5ас диэн сиргэ төрөөбүт.Бө5ө-та5а көрүҥнээх, кэтит сарыннаах, орто уҥуохтаах, саастыылаахтарын тустан, мас тардыһан тулуппата үһү. Элбэх саҥалаах, кэпсээннээх о5о эбит. Оччотоо5у о5олору кытта сайынын колхоз араас үлэтигэр кыайа-хото үлэлиирэ, ханнык да үлэттэн толлон турбата диэн бииргэ үөскээбиттэрэ кэпсииллэр.
Семен Николаевич суруктарын туһунан барытын кэпсиир табыллыбата буолуо. Онон кылгастык билиһиннэрдэххэ, бастакы суруга 1943 с. алтынньы 26, иккиһэ сэтинньи 2, үсүһэ ахсынньы 4, төрдүһэ ахсынньы 9 күннэригэр, бэсиһэ 1944 сыл муус устар 12 күнүгэр суруллубуттар. Бу суруктарга Семен Николаевич дойдутуттан биир да суругу туппакка сылдьарын, дойдутун ахтарын, дьоно-сэргэтэ хайдах олороллорун туһунан ыйытан элбэхтик суруйбут. Дьонуттан суругу суруйалларыгар өрүү көрдөһөр эбит. Кэнники суругар: “Хас күн аайы сурук күүтэбин да, суох. Дьэ, ба5ар, бу, бэстилиэнэй суругум буолуо. Улахан наступление5а киирдибит. Мантан тыыннаах та5ыстахпына дойдум сирэйин көрүөм дии саныыбын. Аадырыһым п/п 14166 “Н”... Кытаатан о5олоргутун үчүгэйдик көрүҥ-истиҥ... Мин сүрдээх ыраах баарбын. Ар5аа Украина5а эбэтэр уруккунан эттэххэ Польша5а” – диэбит.
Ити кэнниттэн 1945 сыл кулун тутар 11 күнүгэр диэри ыыппыт суруктара суох. Эбэтэр биир сыл курдук суругу дьонугар хаста эмэтэ суруйбута чахчы. Ол суруктары булар билигин олус күчүмэ5эй.
Олохторун өстөө5ү Кыайыы иһин толук уурбут биир дойдулаахтарбытын барыларын ахта-саныы сылдьарбытыгар күүс-көмө буолуохтара диэн эрэнэн туран Дария Федоровна5а бар5а махталбын хаһыат нөҥүө тиэрдэбин уонна биир дойдулаахтарбын барыларын, кини холобурун батыһан, сэрии сиэртибэлэрэ буолбут дьоммутун үйэтитэргэ өрүү көмөлөһүҥ диэн ыҥырабын.
Василий Никифоров. Хочо.
"Эркээйи" хаhыат, кулун тутар 8 кунэ, 1998 сыл.
КОНСТАНТИНОВ МИХАИЛ МИХАЙЛОВИЧ
(Бырдьа уола)
1905 сыллаахха 2-с Наахара5а төрөөбүт. 1941 сыллаахха от ыйын 29 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт, рядовой, 47-с стрелковай дивизия, 510 стрелковай полк. 1942 с. атырдьах ыйын 23 күнүгэр сэриигэ сура5а суох сүппүт. Көмүллүбүт сирэ биллибэт. А5ата – Никитин Михаил Александрович, кыыһа – Трифонова Анастасия Михайловна.
КОРЯКИН ВАСИЛИЙ СПИРИДОНОВИЧ
1911 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт, “Холбос” бухгалтерынан үлэлээбит. Аармыйа5а 1941 с. Дьокуускай куораттан ыҥырыллыбыт. 1942 с. Ленинградскай, уобаласка сэриигэ сура5а суох сүппүт. Балта – Корякина Нина Гаврильевна.
Воспоминание племянницы Корякиной Нины Гаврильевны (1989 год, с.Намцы)
Василий жил и воспитывался у старшего брата Корякина Гаврила Спиридоновича. Окончил кооперативный техникум, получил бухгалтерское образование. Один год учился и окончил национальное военное училище. Получил звание лейтенанта. Служил в армии в борьбе с японцами в освобождении Великой Китайской железной дороги. И через год благополучно вернулся с победой.
С 1940 году уехал на работу по специальности в Горный район, оттуда в 1941 году был призван в ряды Советской Армии в борьбе с немецко-фашисткими захватчиками. Был командиром батальона. Погиб на поле боя в конце 1942 года.
КУПРИЯНОВ ВАСИЛИЙ ЕГОРОВИЧ
(Кулахы)
1911 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт, “Молотов” аатынан колхоз чилиэнэ. 1942 сыл бэс ыйын 27 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт. 453-с стрелковай полка5а сулууспалаабыт. 1942 с. сэтинньи 29 күнүгэр 2749 нүөмэрдээх эвакогоспитальга ыалдьан өлбүт. Калинин куоракка Бабачевскай Бор кылабыыһа5а көмүллүбүт. Быраата – Куприянов Егор Павлович.
МИХАЙЛОВ ЕГОР ГАВРИЛЬЕВИЧ
(Доруотуска)
1919 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт. 1941 с. атырдьах ыйын 29 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт. 1943 с. сэриигэ өлбүт. Көмүллүбүт сирэ биллибэт. Бырааттара – Леонтьев Петр Павлович, Костромыкин Петр Павлович.
НИКАНОРОВ ИВАН НИКИТИЧ
(Сырааннаах)
1899 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт. 1942 с. от ыйын 23 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт. 1942 с. сэриигэ сура5а суох сүппүт. Бастакы кэргэнэ Лебедева Евдокия, уола – Никаноров Иннокентий Иванович. Иккис кэргэнэ Устинова А.М.
НИКАНОРОВ ИННОКЕНТИЙ ИВАНОВИЧ
(Аппай Уйбаан уола)
1900 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт. 1942 с. от ыйын 23 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт, п/п 31076. 1943 сыллаахха сэтинньи 8 күнүгэр сэриигэ өлбүт. Белорусскай ССР, Витебскай уобаласка, Гаврику дэриэбинэ5э көмүллүбүт.
1900 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр дьадаҥы кэргэҥҥэ төрөөбүтэ. Бииргэ төрөөбүттэр тохсуолар: Петр, Иннокентий, Исак, Николай, Прокопий, Маайа, Сүөкүлэ, Варвара, Мотрена.
Кеша кэргэнэ Арыппыана, уола Николай диэннэр, өлбүттэрэ. Кеша ликпууҥҥа үөрэммитэ. Колхозка 1933 сыллаахха киирбитэ, уонна “Молотов” колхозка председателлээбитэ. Кини 1933 сылтан сэриигэ барыар диэри ити үлэҕэ үлэлээбитэ.Уҥуо5унан улахан, хатыҥыр киһи этэ. Ата5ынан кылыйар этэ. Остуолба төрдүнэн кылыйан уон икки туоска уон икки остуолбаны аһарар этэ. Сэрии иннинэ Хара сиригэр”Улахан Улуу сыһыыга” “Сандалы” буолбута, онно кылыйан кыайталаабыта. Элбэх тыллаах, ханнык ба5арар киһини ылыннарар тыллаах-өстөөх киһи этэ.
Сэриигэ 1942 сыллаахха ыҥырыллыбыта, 1943 сыллааха сэтинньи 8 күнүгэр өлбүтэ. Фронтан сурук сотору-сотору суруйар этэ. Ол суруктара кэргэнигэр аадырыстанан кэлэллэрэ, ол суруктар ханна тиийбиттэрин билбэтим. Уола Коля ата5ынан кыанар этэ.
НИКАНОРОВ НИКОЛАЙ ИВАНОВИЧ
1893 с Мэҥэ-Ханалас оройуонун 2-с Наахара нэһилиэгэр дьадаҥы кэргэҥҥэ төрөөбутэ. Кыра оҕо эрдэҕинэ хоту улууска ыаллар иитэ ылбыттара. 1943 сыллаахха сэриигэ ыҥырыллан баран кыргыһыы хонуутугар охтубут. 1939 с ыhыахха кэлэ сылдьан түспүт хаартыската.
НИКАНОРОВ НИКОЛАЙ НИКИТИЧ
1902 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт, “Пятилетка” колхуос бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлэ. Армия5а 1944 сыллаахха ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт. 78-с стрелковай дивизия, 453-с Богдан Хмельницкай ордена орденнаах стрелковай полка5а сулууспалаабыт. 1945 с. муус устар 18 күнүгэр күнүгэр сэриигэ өлбүт. Австрия5а Фюрстенфельд куоракка таҥара дьиэтин таһыгар көмүллүбүт. Кэргэнэ – Никанорова Мотрена Петровна, уола – Никаноров Антон Николаевич.
1902 сыллаахха дьадаҥы кэргэҥҥэ төрөөбүтэ. 9 бииргэ төрөөбүттэр бары өлбүттэр. Колхоз председателинэн үлэлии сылдьыбыта. Оскуола5а үөрэммэтэ5э. Үчүгэй үлэһит этэ.
Фроҥҥа 1944 сыллаахха атырдьах ыйын 24 күнүгэр киирдим диэн сурук кэлбитэ. 1945 сыллаахха муус устар 18 күнүгэр өлбүтэ. Австрия5а Вена куорат таһыгар сэриигэ кинини кытта сылдьыспыт биир да киһи суох.
НИКАНОРОВ ПЕТР ИВАНОВИЧ
1895 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт. 1943 с. бэс ыйын 3 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт, рядовой. 1943 сыллаахха ахсынньы ыйга сураҕа суох сүппүт.
1895 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр Ар5аа үрэххэ Аппай алааһыгар төрөөбүтэ. Үөрэ5э суо5а. Колхуоска 1933 сыллаахха киирбитэ. Уһанар идэлээх этэ. Толору эттээх-сииннээх киһи. Кини кыайар буолан Манньыаттаах уолугар, атыыһыкка хамнаска хара үлэһитинэн сылдьыбыта.
Сэриигэ 1943 сыллаахха бэс ыйыгар барбыта уонна ахсынньы ыйга 1943 сыллаахха сура5а суох сүппүтэ. Сэриигэ бииргэ барбыппыт уонна Манчжурия5а үс ый устата үлэлээбиппит. Онтон кинини ар5аа сэриигэ илдьэ барбыттара. Сэриилэһэр сиригэр тиийэн баран сурук суруйар этэ. Кини ол суругар “Хайдах олоро5ут, эргиллэн тиийиэм, үчүгэйдик олоруҥ” диэн суруйар этэ. Суруктарын ийэтигэр суруйара, ону мин көрөр этим. Билигин биир да сурук суох.
Петр Иванович таһа5аска, түүлээххэ сылдьар этэ. Кини сэриигэ сааһын биир сыл сарбыйан баран турар. Үлэһит бө5ө, стахановец этэ.
НИКИТИН АФАНАСИЙ НИКОЛАЕВИЧ
1921 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүтэ, “Саҥа дэриэбинэ” колхуос чилиэнэ, ЫБСЛКС чилиэнэ, Майа5а кулууп сэбиэдиссэйинэн үлэлээбит.
1941 с. от ыйын 23 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт, гвардия старшай сержана, п/п 01164 “А”, в/ч 1626. 1943 с. сэтинньи 10 күнүгэр сэриигэ өлбүт. Калининскай уобалас Невельскай оройуонугар Урыче дэриэбинэ5э 201,7 үрдэлгэ көмүллүбүт.
Хапта5ай нэһилиэгэр Абалаахха 1921 сыллаахха төрөөбүтэ. Онтон 2-с Наахара5а Буруттаахха көһөн кэлбиттэрэ. Кини Наахара 7 кылаастаах оскуолатын үөрэнэн бүтэрбитэ. Афанасий үөрэ5эр үчүгэй этэ. Үөрэнэр тэтэрээтин ыраастык тутара. Ыраастык, сөпкө суруйар буолан хай5анара.
Майа5а кулууп сэбиэдиссэйинэн үлэлии сылдьан армия5а барбыта. Онно тиийэн отделение командирынан, взвод командирын көмөлөһөөччүтүнэн сылдьан сэриигэ өлбүтэ.
НИКИФОРОВ ГРИГОРИЙ ГРИГОРЬЕВИЧ
1903 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Армия5а 1942 сыллаахха ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт. 1943 сыллаахха бэс ыйыгар сэриигэ өлбүт. Көмүллүбүт сирэ биллибэт. Сиэнэ – Афанасьева Анна Николаевна.
2-с Наахара5а төрөөбүтэ. Бэйэтэ сылдьан эрэн аа5арга, суруйарга үөрэммитэ. Нууччалыы үчүгэйдик билэрэ. “Айым” диэн бириискэ5э баран онно продавеһынан үлэлээбит. Ол үлэлии сылдьан кэргэн ылбыт.
1941 сыллаахха Дьокуускай куорат Хатаһыгар үлэлии сылдьан сэриигэ барбыт. Ар5ааҥы фроҥҥа сэриилэһэ сылдьан өлбүтүн туһунан биллэрии кэлбитэ.
НИКИФОРОВ ДАВЫД ИННОКЕНТЬЕВИЧ
1905 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт. Колхуос бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбит. 1942 сыллаахха от ыйы 27 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт, п/п 1508, чааһа 19, 158-с стрелковай дивизия. 1942 сыллаахха сэтинньи 26 күнүгэр Калининскай уобалас Молодотудскай оройуонугар, Зайцево дэриэбинэ таһыгар сэриигэ өлбүт. Калининскай уобалас Ржевскай оройуонугар Трубино дэриэбинэ5э көмүллүбүт. Уола – Никифоров Василий Давыдович.
Ахтыы
А5ам 1905 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр дьадаҥы ыалтан иккис о5онон “Бүөр” диэн сир ар5аа баһыгар төрөөбүтэ. А5ам колхуоһу тэрийсибитэ. Онтон биригэдьииринэн, колхуос бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбитэ.
Мин а5ам сэриигэ барарыгар 10-мун туолан эрэр орой-мэник уол этим. Кини 1942 сыллаахха сэриигэ барбыта. Ол сайын биһиги “Көрдүгэн” диэн сайылыкка элбэх ыал буолан сайылаан, үчүгэй ба5айытык олордохпутуна, сэрии буолан дьоллоох олохпут сордоох олоххо кубулуйбута.
Сэриигэ барар дьону Майа5а оскуола олбуоругар муспуттара (билигин баар биир этээстээх оскуола киэҥ да киэҥ олбуордаах этэ). Биһиги олбуор таһыгар туран а5абын кытта ытаһа-ытаһа кэпсэтэрбит. Онтон дьэ стройдатан баран Алын-Бэстээххэ сатыы хаамтаран илдьэ барбыттара. Биһиги ийэбинээн а5ам эдьиийигэр Ааныскалаахха тахсан хонон баран сатыы дьиэбитигэр кэлбиппит.
А5ам колхуоска үлэлиир эрдэ5инэ салайар үлэ5э сылдьыбыта. Уопсай дьыала5а олус бэриниилээх быһыылаах этэ. Колхоз үлэтигэр түүннэри-күннэри сылдьара.
Уола Никифоров Василий Давыдович, 24.01.75 сыл.
«А5ам уҥуо5ар сырыттым”
Мин быйыл саас кэргэмминээн сынньана таарыйа а5ам, Давид Иннокентьевич Никифоров, сэриигэ өлбүт сиригэр тиийэ сырыттым. Онно кыайыы күнүн бырааһынньыгар түбэстибит.
Бырааһынньыкка сэрии кыттыылаахтара уонна сэриигэ өлбүт буойуннар оҕолоро, сиэннэрэ кэлбиттэр. Онон киһи элбэх этэ. Бырааьынньыгы бары көмөлөөн тэрийэллэр эбит: оскуола салалтата, учууталлар, сельсовет, военкомат, совхоз салалтата. Биһиги ыҥырыылаах этибит, онон да буолуо, олус үчүгэйдик, этэргэ дылы, ытыс үрдүгэр сырыттыбыт.
Аҕам Калинискай уобаласка Оленинскай оройуоҥҥа Зайцево диэн дэриэбинэҕэ өлбүтүн билэр этим. Быйыл онтон көһөрөн “Курнино” диэн сиргэ аҕалбыттар уонна манна саҥа Братскай могила оҥорбуттар. Ол аһыллыытын церемониятыгар сырыттыбыт.
Бырааһынньык олус үчүгэй тэрээһиннээхтик барда. Биһигини оройуон киинигэр гостиницаҕа түһэрбиттэрэ. Онтон транспорынан тастылар. Кэлбит дьону барыларын 20 Братскай могилаҕа тарҕатан баран, тэрилтэлэр, совхозтар автобустарынан, грузовой автомассыыналарынан тиэйдилэр. Уопсайынан Оленинскай оройуоҥҥа 10-тан тахса тыһыынча киһи сэриигэ өлбүт. Олору барыларын 20 Братскай могилаҕа көмпүттэр. Мин аҕам көмүллэ сытар сиригэр Наахара нэһилиэгин дьоно Платонов Дмитрий Петрович (“Хаптаҕас Миитэрэһэ”), Прокопьев Фома Николаевич (“Куома”) уонна Тыыллыма нэһилиэгин киһитэ Степанов Дмитрий Степанович (Иван Дмитриевич Степанов диэн Наахараҕа, Ломтукаҕа оскуолаҕа директордаабыт киһи аҕата) көмүллэ сыталлар эбит. Барыта 1113 киһи биир ииҥҥэ сыталлар.
Оройуон киинигэр баар Братскай могилаҕа 20 киһи көмүллүбүт. Ол иһигэр генерал-майор Горбачев Иван Сергеевич уонна хас да туспа көмүллэ сытар кэргэннии партизаннар уонна убайдыы-балыстыылар бааллар. Бу оройуоҥҥа сэрии буолбутун санатар элбэх: дзоттра, доттар, умайбыт дэриэбинэлэр, снаряд, буомба түспүт сирдэрэ, траншеялар уо.д а.
Мин оройуон военкоматыгар сылдьан Братскай могилаларга көмүллэ сытар дьон испииһэктэрин бэрийэн, сахалыы араспаанньалаах, ааттаах дьону блокноппар бэлиэтэнэн кэллим, барыта 200-кэ киһи. Олору барытын хаһыакка таһаарар биллэн турар, кыаллыбата буолуо. Ол иһин ким сэриигэ өлбүттээх дьон кэлэн эбэтэр суругунан билсиэхтэрин сөп. Баҕар сэриигэ өлбүт аймахтара көмүллэ сытар сирдэрин булуохтарын сөп.
В.Никифоров, үлэ ветерана Хочо с.
НИКИФОРОВ НИКОЛАЙ ГРИГОРЬЕВИЧ
(Тэптиргэ)
1898 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт. 1942 сыллаахха от ыйын 23 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт, рядовой, 35-с стрелковай дивизия, 102-с гвардейскай стрелковай полкатыгар сулууспалаабыт. 1943 сыллаахха атырдьах ыйын 26 күнүгэр сэриигэ өлбүт. Украинскай ССР, Харьковскай уобалас Изюминскай оройуонугар Б-Еремеевка дэриэбинэҕэ арҕаа өттүгэр 160,6 үрдэлгэ көмүллүбүт.
НИКИФОРОВ ПЕТР ИВАНОВИЧ
1896 сыллаахха 2-с Наахараҕа төрөөбүт. 1943 сыл бэс ыйын 3 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт. 1942 сыллаахха ахсынньы ыйга сэриигэ сураҕа суох сүппүт.
ПЕТРОВ ВАСИЛИЙ ЕГОРОВИЧ
2-с Наахара, саха. Армияҕа 1942 сыллаахха от ыйын 27 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт. Хаһан өлбүтэ, ханна көмүллүбүтэ эбэтэр сураҕа суох сүппүтэ биллибэт.
ПЕТРОВ ЕГОР АФАНАСЬЕВИЧ
1907 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Томмокко бириискэҕэ үлэлээбит. 1942 с. бэс ыйын 16 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт. 1943 сыллаахха ахсынньы ыйга сэриигэ сураҕа суох сүппүт. Кэргэнэ – Петрова Евдокия Николаевна.
ПЕТРОВ ИВАН ГРИГОРЬЕВИЧ
2-с Наахара, саха, Аармыйаҕа ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт, хаһан ыҥырыллыбыта ыйыллыбатах. 1942 с. ахсынньы 11 күнүгэр 4655 нүөмэрдээх эвакогоспитальга сэриигэ ылбыт бааһырыытыттан өрүттүбэккэ өлбүт. Дагестанскай АССР-га Избербаш бөһүөлэгэр Новай городокка көмүллүбүт.
ПЕТРОВ ПРОКОПИЙ ИВАНОВИЧ
1903 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт. 1942 с. бэс ыйын 27 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт, рядвой, снайпер, 30-с армия, 158-с стрелковай дивизия, 375-с стрелковай полкаҕа сулууспалаабыт. 1942 с. сэтинньи 27 күнүгэр сэриигэ өлбүт. Калининскай убалас Молододутскай оройуонугар Зайцево дэриэбинэҕэ көмүллүбүт.
ПИВОВАРОВ АНДРЕЙ ЕГОРОВИЧ
1911 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт, учуутал. Аармыйаҕа 1942 сыллаахха Дьокуускай куораттан ыҥырыллыбыт. 55-с стрелковай дивизия, 107-с стрелковай полк, рядовой-стрелогунан сулууспалаабыт. 1943 с. тохсунньу 22 күнүгэр сэриигэ өлбүт. Көмүллүбүт сирэ биллибэт.
Советскай былаас буолбутун кэннэ 2-с Наахара оскуолатын 2 кылааһын бүтэрэр. 1636 сыллаахха Чита куоракка үс сыллаах МВД училищетыгар үөрэнэн баран Эдьигээн орйуонугар үлэлиир. Онтон Дьокуускайга уоппускаҕа кэлэ сырыттаҕына сэрии буолан 1943 сыллаахха сэриигэ барбыта.
ПИВОВАРОВ ДАВЫД ПАВЛОВИЧ
1919 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт.”Холбос” ыскылаат сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ. 1941 сыллаахха от ыйын 29 күнүгэр Дьокуускай куораттан ыҥырыллыбыт. 226-с туспа стрелковай биригээдэ, бастакы туспа стрелковай батальонугар сулууспалаабыт. 1942 сыллаахха балаҕан ыйын 18 күнүгэр өлбүт. Амурскай уобаласка Соловьевскай станцияҕа көмүллүбүт. Балта Пивоварова Фекла Павловна.
1929-1933 сылларга Наахара оскуолатын 4 кылааһын Туппакаан диэн сиргэ бүтэрбитэ. 1934 сыллаахха Алдаҥҥа сүөһү үүрүүтүгэр баран баран, көмүстээх Алдаҥҥа 1936 сылга диэри шахтаҕа үлэлээбитэ. Онно Гуляев салалтатынан үлэлээбит. Онтон балтын Фекла Павловнаны үөрэттэрэр сыалтан Дьокуускайга кэлбит. 1938-1941 сылларга рабочайынан, продавеһынан, инструкторынан үлэлээбит. Ол сылдьан 1941 сыллаахха сэриигэ барбыт. Илиҥҥи границаҕа Борзя куоракка Соловьево станцияҕа японнар границаны кэһэр кэмнэригэр пулеметчигынан сылдьан 1942 сыллаахха балаҕан ыйын 18 күнүгэр өлбүт.
ПЛАТОНОВ ДМИТРИЙ ПЕТРОВИЧ - 2
1901 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт.1942 с. бэс ыйын 27 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт, гвардия рядовойа, 30-с армия, 158-с стрелковай дивизия, 875-с стрелковай полкатыгар сулууспалаабыт, п/п 1508, чааһа-19. 1942 сыл алтынньы 26 күнүгэр сэриигэ өлбүт. Калининскай уобалас Молодотудскай оройуонугар Зайцево дэриэбинэҕэ көмүллүбүт. Кэргэнэ – Платонова Парасковья Иннокентьевна, уола – Платонов Иннокентий Дмитриевич . Иккис биллэрии баар, онно этиллэр: 1943 сыл муус устар 1 күнүгэр сэриигэ өлбүт. Калининскай уобалас Великолужскай оройуонугар Жуково дэриэбинэҕэ көмүллүбүт. Командир, гвардия подполковнига Киреев, штаб начальнига гвардия капитана Трушин. Байыаннай чааһа уонна полевой почтата – 62911.
ПЛАТОНОВ МИХАИЛ ИВАНОВИЧ
1915 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт, учуутал. Аармыйаҕа 1942 сыллаахха бэс ыйын 20 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт. 1943 сыл алтынньы 15 күнүгэр сэриигэ өлбүт. Украинскай ССР, Днепропетровскай уобаласка, Калужино сэлиэнньэҕэ көмүллүбүт.
Приемный сын учителя Платонова Ивана Ивановича. Учился в школе 2-го Нахаринского наслега. После школы поступил в дорожный техникум. После окончания данного учебного заведения поступил в Якутский педрабфак. Работал учителем, преподавателем пединститута. Призван в войну в 1942 году. Служил 523 СП. 188 СД. Звание – ефрейтор.
ПЛАТОНОВ НИКОЛАЙ ГЕРМОГЕНОВИЧ
1914 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт. Наахара сельпотун бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбит. 1942 сыллаахха от ыйын 23 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт, рядовой, в/ч 440. 1943 с. кулун тутар 22 күнүгэр 3134 нүөмэрдээх эвакогоспитальга ыалдьан өлбүт. Молотовскай уобаласка Кунгур куоракка көмүллүбүт.
ПЛАТОНОВ ПАВЕЛ ВАСИЛЬЕВИЧ
(Дал Атах)
1912 сыллаахха 2-с Наахараҕа төрөөбүт. БСК(б)П чилиэнэ, колхуос бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлэ, биригэдьиир. 1942 с. бэс ыйын 29 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт. 1943 сыллаахха ахсынньы 6 күнүгэр сэриигэ өлбүт. Сталинградскай уобалас сиригэр көмүллүбүт.
1912 сыл 2-с Наахараҕа “Бэлбэрэ” (Уһун күөл) куулатыгар төрөөбүтэ. Кини кыра эрдэҕиттэн үлэҕэ эриллэн улааппыта. Ол курдук сири үчүгэйдик тиэрдэрэр, оту олус үчүгэйдик оҕустарар этэ. 1934 сыллаахха “Күөдүй” колхуос үлэһитэ этэ. Ликбезка үөрэнэн үчүгэйдик ааҕара, суруйара. 1935 сыл колхуоска биригэдьиир буолбута. 1938 сыл “Коммуна” колхуоска бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбитэ. 1938 сылтан коммунистическай партия чилиэнэ. “Коммуна” колхуоска үлэлии сылдьан 1942 сыллаахха сэриигэ барбыта.
ПОТАПОВ СЕМЕН ЕГОРОВИЧ
(Күөхтэй)
1911 сыллаахха 2-с Наахараҕа төрөөбүт. Учууталынан 2 сыл уонна “Колхуос кырдьыга” хаһыат редакциятыгар үлэлээбит. 1942 сыллаахха бэс ыйын 29 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт, сержант, 181-с армейскай пушечнай артиллерийскай полк, ВЗОР поһун начальнига. 1944 сыллаахха атырдьах ыйын 29 күнүгэр сэриигэ өлбүт. Польшаҕа Радзиминскай воеводствоҕа Калакув нэһилиэгэр көмүллүбүт.
2-с Наахара нэһилиэгэр дьадаҥы бааһынай кэргэнигэр төрөөбүтэ. 1935 сыллаахха Наахара сэттэ кылаастаах оскуолатын бүтэрбитэ. 1939 сыллаахха Дьокуускайдааҕы учуутал техникумун үөрэнэн бүтэрбитэ. Онтон Наахара оскуолатыгар учууталлаабыта. Ол кэнниттэн Майаҕа оройуон хаһыатыгар редакторынан үлэлээбитэ. 1942 сыллаахха сэриигэ барбыта.
ПРОКОПЬЕВ ИОН АФАНАСЬЕВИЧ
(Хобутаан оҕото)
1905 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт. Аармыйаҕа бастаан 1942 сыл бэс ыйын 27 күнүгэр, иккистээн 1943 с. атырдьах ыйыгар ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт. 1943 с. өлбүт. Көмүллүбүт сирэ биллибэт. Сиэнэ – Прокопьев Иннокентий Иннокентьевич.
ПРОКОПЬЕВ ФОМА НИКОЛАЕВИЧ
ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт. 158-с стрелковай дивизия, 881-с стрелковай полкатыгар сулууспалаабыт, п/п 1508. 1942 с. сэтинньи 29 күнүгэр сэриигэ өлбүт. Калининскай уобалас Молодотудскай оройуонугар Зайцево дэриэбинэҕэ көмүллүбүт.
СЕМЕНОВ ДМИТРИЙ ДМИТРИЕВИЧ
(Наанаан)
1902 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт. Наахара сельпотугар бухгалтерынан үлэлээбит. 1942 с. бэс ыйыгар ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт. 358-с стрелковай дивизия, 1189-с стрелковай полкатыгар сулууспалаабыт, п/п 340, чааһа – 395. 1942 с. ахсынньы 9 күнүгэр сэриигэ ылбыт бааһырыытыттан өлбүт. Смоленскай уобалас Велижскэй оройуонугар Рудня дэриэбинэҕэ көмүллүбүт. (Братскай могила 74, 1 эрээт, миэстэтэ – 2)
СИДОРОВ ГАВРИЛ ЯКОВЛЕВИЧ (Нуучча Дьаакып уола)
1914 сыллаахха 2-с Наахара5а тѳрѳѳбүт, учууталынан үлэлээбит. 1941 с. атырдьах ыйын 29 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт. 256-с стрелковай дивизия, 930-с стрелковай полкатыгар сулууспалаабыт. 1943 с. тохсунньу 13 күнүгэр сэриигэ ѳлбүт. Ленинградскай уобаласка Синявинские Торфоразработки илин са5атыгар кѳмүллүбүт.
СОЛОВЬЕВ ЕГОР МИХАЙЛОВИЧ
1908 сыллаахха 2-с Наахараҕа төрөөбүт. 1942 с. бэс ыйын 27 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт, рядовой, 7-с стрелковай дивизия, 3-с стрелковай полкатыгар сулууспалаабыт. 1943 с. от ыйын 30 күнүгэр сэриигэ ылбыт бааһырыытыттан 1191-с эвакогоспитальга өлбүт. Курскай уобалас Стрелецкэй оройуонугар Мышкино дэриэбинэҕэ көмүллүбүт.
СОЛОВЬЕВ САВВА МИХАЙЛОВИЧ
1909 сыллаахха 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт. 1942 с. бэс ыйын 27 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт. 1942 с. ахсынньы ыйга сураҕа суох сүппүт. Уола – Соловьев Николай Саввич.
СТЕПАНОВ ДАВИД ПАВЛОВИЧ
(Кыһыл айах)
1898 сыллаахха 2-с Наахараҕа төрөөбүт, сэбиэт сэкирэтээринэн үлэлээбит. 1942 с. от ыйын 23 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт. 1942 с.сэтинньи 27 күнүгэр сэриигэ өлбүт. Тверскэй уобалас Молодотудскай оройуонугар Зайцево дэриэбинэҕэ көмүллүбүт. Кыыһа – Степанова Нина Давыдовна, уола – Степанов Христофор Давыдович.
2-с Наахара нэһилиэгин 4 группалаах оскуолатын Платонов Иван Ивановичка бүтэрбитэ. Онон нууччалыы иҥнибэккэ кэпсэтэр, суруйар кыахтааҕа. Советскай былаас кэмигэр нэһилиэк ревкомун чилиэнинэн үлэлээбитэ. Колхоз тэриллээтин кытта счетоводунан үлэлээбитэ. Онтон 1942 сыллаахха от ыйыгар армияҕа барбыта. Ол баран сэриигэ өлбүтэ.
Киһи быһыытынан көрсүө-көнө, арыгылаабат, хаартылаабат. Тустаах үлэтин лоп бааччы толорор киһи этэ.
СТЕПАНОВ ЕГОР ИОСИФОВИЧ
1921 сыллаахха 2-с Наахараҕа төрөөбүт. 1942 с. бэс ыйын 23 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт. 24-с стрелковай дивизия. 274-с стрелковай полкатыгар сулууспалаабыт, п/п 1652, чааһа 176. 1943 с. тохсунньу 1 күнүгэр Сталинградскай уобалас Городищевскай оройуонун Парфенов баалкатыгар, Грачев баалкатыгар (аппатыгар) сэриигэ сураҕа суох сүппүт.
СТЕПАНОВ ПЕТР ПЕТРОВИЧ
(Ньолбороох Бүөккэ)
1913 сыллаахха 2-с Наахараҕа төрөөбүт. 1942 с. ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт. 40-с Кыһыл Знамялаах стрелковай полка. 1942 с. балаҕан ыйын 17 күнүгэр сэриигэ өлбүт. Орловскай уобалас, Ульяновскай оройуон Воробьевка дэриэбинэтигэр көмүллүбүт.
Күһүн сир тоҥуута Ааллаах Үүҥҥэ баран таһаҕас таһара. Мантан элбэх буолан бараллара, онно биригэдьииринэн сылдьара. Саас суол алдьаныыта “Саҥа дэриэбинэ” колхуоска болуотунньугунан үлэлиирэ. Хотон, детсад, кулууп тутуутугар үлэлээбитэ. Бу Хочоҕо оскуола тутуутугар эмиэ толору үлэлээбитэ. Кини бэйэтин кыанар киһи этэ. Ыһыахтарга тустан иннин кимиэхэ да биэрбэтэх. Атах оонньуутугар мүһэ бөҕөнү ылара. Армияҕа барыан иннинэ Майаҕа тутууга үлэлии сылдьыбыта.
ТИМОФЕЕВ АЛЕКСАНДР СЕМЕНОВИЧ
... “Коммуна” колхуос. Аармыйаҕа ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт, 113-с запасной стрелковай полкаҕа сулууспалаабыт. 1942 с. атырдьах ыйын 11 күнүгэр ыалдьан өлбүт. Көмүллүбүт сирэ биллибэт.
ТИТОВ НИКОЛАЙ МИХАЙЛОВИЧ
1918 сыллаахха 2-с Наахараҕа төрөөбүт. ЫБСЛКС чилиэнэ. Аармыйаҕа бастаан 1941 с. балаҕан ыйыгар, иккистээн 1943 с. бэс ыйын 3 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт.1943 сыллаахха өлбүт. Ханна көмүллүбүтэ биллибэт.
2-с Наахара нэһилиэгэр дьадаҥы кэргэҥҥэ төрөөбүтэ. 1933 сыллаахха Наахара оскуолатын 4 кылааһын бүтэрбитэ. 1933 сыллаахха комсомолга киирбитэ уонна “Чараҥ” колхуоска чилиэнинэн киирбитэ. 1936-40 сс. Комсомольскай тэрилтэ сэкиритээринэн үлэлээбитэ. Колхуос биригэдьииригэр суруксут (табельщик) быһыытынан 2-3 сыл үлэлээбитэ. Сэрииттэн эргиллибэтэҕэ.
ТИХОНОВ ИННОКЕНТИЙ ЕГОРОВИЧ
1912 сыллаахха 2-с Наахараҕа төрөөбүт. 1941 с. от ыйын 29 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт, рядовой. 1942 с. алтынньы 14 күнүгэр немецкэй билиэҥҥэ өлбүт. Көмүллүбүт сирэ биллибэт. Уола – Тихонов Юрий Иннокентьевич.
УСТИНОВ НИКОЛАЙ ИВАНОВИЧ
(Николай Бууйака)
1923 сыллаахха 2-с Наахараҕа төрөөбүт. ЫБСЛКС чилиэнэ. Нам оройуонугар учууталынан үлэлээбит. Аармыйаҕа 1942 с. Дьокуускай куорат военкоматыттан ыҥырыллыбыт, младшай лейтенант, взвод командира, 252-с стрелковай дивизия, 932-с стрелковай полкатыгар сулууспалаабыт, п/п 25619. 1945 сыл кулун тутар 17 күнүгэр сэриигэ өлбүт. Венгрияҕа Мань нэһилиэнньэлээх пуун соҕуруулуу-илин өттүгэр көмүллүбүт. (Жимбокка барар суолтан 400 м.)
Ахтыы
Мин бииргэ төрөөбүт убайым 4-с Украинскай фронт биир воинскай чааһыгар пулеметнай взводун командира, младшай лейтенант 1945 сыл кулун тутар ый 17 күнүгэр сэрии толоонугар немецко-фашисткай халабырдьыттары бэйэлэрин арҕахтарыгар үүрсэн чугаһатан иһэн өлбүтүн туһунан хомолтолоох суругу туппуппут.
Убайым Николай Иванович 1923 сыллаахха “Ийэ күөл” диэн алааска олохтоох сүөһү иитэр, кыра бурдук ыһар дьадаҥы ыалга төрөөбүтэ. Кини улаатар бириэмэтигэр бары бүттүүн үөрэхтээһин кэмигэр түбэһэн сир-сир аайы оскуолалар аһыллан, биһиги алааспытыттан чугас 3 биэрэстэ курдук “Туппакаан” диэн сиргэ Нуучча Дьаакып диэн киһи дьиэтигэр начальнай оскуола аһыллан, онно үөрэнэ киирбитэ. Онтон Хочоҕо сотору саҥа улахан оскуола аһыллан, онно үөрэнэн 7 кылааһы бүтэрбитэ. Онтон үөрэппит учууталларын сүбэтинэн (Уломжинскай В.Р., Платонов А.П.) кинилэр анаан-минээн аҕабын көрсөн: “Уолгун Коляны учуутал техникумугар үөрэххэ ыыт. Үөрэнэр дьоҕурдаах, киһи тахсар киһитэ,”-диэн кэпсэппиттэрэ. Ону ылынан аҕам биир ала дьүһүннээх баайтаһын ынаҕы холбонон, хаһаас арыы тиэнэн сайын убайбын үөрэххэ киллэрэ, тэлиэгэ атынан куораттаабыта. Ол киирэн Дьокуускайдааҕы педучилищеҕа киирбитин истэн олус үөрбүппүт.
Убайым сайын каникулугар таҕыстаҕына, үөрэҕэр эбинээри буолуо колхозка от үлэтигэр хоно сылдьан үлэлиирэ. Онон мин сайын да аҕыйахтык көрөн хааларым. Училищеҕа үөрэнэ сылдьан литературнай кружокка дьарыктанарын, хаһыакка бэйэтин айымньыларын бэчээттэтэн испитин туһунан бииргэ үөрэммит табаарыстара кэпсииллэрэ.
1942 сыллаахха саас училищены ситиһиилээхтик бүтэрэн Нам оройуонун Таастаах сэттэ кылаастаах оскуолатын учууталынан ананан саҥардыы үлэлээн эрдэҕинэ армияҕа барар бэбиэскэ туттарбыттара. Онон дойдутугар сылдьыбакка эрэ барбыта.
1942 сыл от ыйыттан 1944 сыл ыам ыйын ортотугар диэри Бурятияҕа Улан-Удэ куорат чугаһыгар Селенга өрүс үрдүгэр баар “Дивизионнай” диэн станцияҕа Забайкальскай пулеметнай-минометнай училищены туйгун уонна үчүгэй сыананан бүтэрбитэ. Младшай лейтенант званиетын ылбыта, арҕаа сэриилэһэр армияҕа барбыта.
Арҕаа диэки айаннаан иһэн Москва, Рязань, Курскай, Львов о.д.а куораттары, дэриэбинэлэри сэрии олус алдьаппытын илэ хараҕынан көрбүтүн, өстөөххө өһө-сааһа эбии күүһүрбүтүн, ол сиэртибэлэри иэстэһэргэ эрдээх санааны ылыммытын, айаннаан иһэн немецкэй гестапо үспүйүөннэрин туппуттарын, олох диэн олус уустук, интэриэһинэй эбит, тус соҕуруу айаннаан иһэбит диэн биир суругар суруйбут этэ. Младшай лейтенант Николай Иванович Устинов 1944 сыл от ыйын 2 күнүгэр өстөөҕү утары сэриигэ бастакы сүрэхтэниитин “Воздельная” диэн станция арҕаа өттүгэр барбыта.Ол туһунан суругар маннык эппит этэ: “Урут тыылга сылдьан салла саныырым, онтон бастакы сэриилэһии кэнниттэн олус холкубар түһэн хааллым. Хайдах эрэ күүстээх үлэни өрө күүрэн үлэлии сылдьар курдук сананабын”. Мин да фронтовик буолар кыахтаах эбиппин дии саныыбын. (1944 сыл, от ыйын 4 күнэ.)
Взвод командира араас күчүмэҕэйдэри көрсүбүт. Өрүү кимэн киирэр эрэ буолбакка, кэннинэн чугуйуу хомолтотун, төгүрүктээһинтэн мүччү көтүү быһылааннарын эмиэ билбит. Немецко-фашисткай баттабылтан бырааттыы государстволары босхолоспутун туһунан маннык суруйбута: “Биһиги Вессарабияттан Румынияны уҥуордаан Болгарияҕа кэллибит. Болгария эйэни туруорсуутунан сибээстээн биһиги сэриилэрбитин төттөрү таһааран билигин Измаиль куоракка баарбыт. Былыр нуучча Улуу полководеһа А.В.Суворов штурмалаабыт кириэппэстэрэ билигин да этэҥҥэ тураллар.” (1944 сыл балаҕан ыйын 15 күнэ.)
Биир суругар этэр: “София, Белград уо.д.а куораттары сэриилэһэн аастыбыт. София салгынтан буомбалааһынтан олус алдьаммыт. Болгарияҕа таҥара үөрэҕин оскуолаҕа үөрэппэт буолбуттар. Георгий Димитров аатынан олус киэн тутталлар. Дунай өрүһү катерынан туораан Пангеза куораты ыллыбыт. Саҥа дьылы Будапештан чугас буулдьа уонна снаряд арҕаҕын анныгар кыракый сииктээх землянкаҕа көрүстүм. Немецтэр төгүрүллүбүт чаастарыгар холбоһоору дьулуһаллар, түүннэри-күннэри кытаанах кыргыһыы бара турар.” (1945 сыл, тохсунньу 10 күнэ.) “Югославияны уҥуордаан Венгрияҕа кэллибит. Билигин араанньа буолан эмтэнэ барбыт рота командирын солбуйабын. Будапештан 50 км соҕуруу баарбын. Кыргыһыы олус кытаанах”. (1944 сыл, ахсынньы 15 күнэ.)
Биһиэхэ тиһэх суругар маннык эппит этэ: «Сэрии бүтэһик күннэрин көрөр кэм чугаһаата. Ол гынан баран өстөөх хас биирдии үрдэл, дэриэбинэ ахсын олус харса суох утарсар. Уол оҕо уйана-хатана биллэр кэмэ кэлэн турар, сынньана түһэр түгэн көстүбэт. Будапештан арҕаа диэки баарбын. Сарсын улахан бырааһынньык буолуохтаах. Кыһыл Армия күнэ буолар. Билигин окуопабыт үрдүнэн катюшалар снарядтара сандааран немецтэргэ ааһаллар. Фронтовой музыка ньиргийэр, бука өстөөхтөрү атах сыгынньах үҥкүүлэтэн эрдэхтэрэ.” (1945 сыл, олунньу 22 күнэ.)
Ити кэнниттэн биһиги сурук туппатахпыт. Кэлин Москваттан байыаннай архивтан өлбүтүн туһунан иһитиннэрии кэлбитэ.
Кэлин мин 1980 сыллаахха Венгрияҕа бара сылдьан Будапешт куоракка Дунай өрүһү өҥөйөн турар “Геллер” диэн үрдүк хайаҕа Венгрияны босхолуурга өлбүт Советскай буойуннарга анаан тутуллубут сүдү улахан памятнигы астына көрбүтүм. Мин убайым Николай Иванович Устинов тохтубут хаана умнуллубатах диэн, кини аата бу памятникка үйэ-саас тухары суруллан турарын курдук санаан сүгүрүйэн кэлбитим.
Ахтыыны суруйда уола Устинов Иван Иванович, 1985 сыл, олунньу 25 күнэ. Хаптаҕай.
УСТИНОВ НИКОЛАЙ ХРИСТОФОРОВИЧ
1919 сыллаахха 2-с Наахараҕа төрөөбүт, ЫБСЛКС чилиэнэ, “Молотов” аатынан колхуос суотчута. 1942 с. атырдьах ыйын 27 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт, в/ч 585. 1943 с. тохсунньу 29 күнүгэр 935 нүөмэрдээх эвакогоспитальга ыалдьан өлбүт. Иркутскай куорат Новоамурскай кылабыыһатыгар көмүллүбүт.
УСТИНОВ НИКОЛАЙ ЯКОВЛЕВИЧ
1923 сыллаахха 2-с Наахараҕа төрөөбүт. 1942 с. от ыйын 27 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт, п/п 52580, 4-с стрелковай дивизия, 646-с стрелковай полкатыгар сулууспалаабыт, 152 СДК. 1944 с. тохсунньу 1 күнүгэр сэриигэ өлбүт. Украинскай ССР, Днепропетровскай уобалас Софийскай оройуонугар Лысая Гора хутортан 3 км арҕаа братскай могилаҕа көмүллүбүт.
ФЕДОРОВ ФИЛИПП МИХАЙЛОВИЧ
(Хаччы уола Халлах)
1916 сыллаахха 2-с Наахараҕа төрөөбүт. 1941 с. атырдьах ыйын 29 күнүгэр ЧХОБК-н ыҥырыллыбыт. 1944 с. сэриигэ өлбүт. Ханна көмүллүбүтэ биллибэт.